Хітрая ліса

Жылі дзед і баба. Нічога ў іх у гаспадарцы не было, адна толькі курачка Чубатка.

Жылі яны, жылі і дажыліся да таго, што і варыць больш няма чаго. Вось дзед і кажа бабе: “Баба, а баба, свары, мабыць, Чубатку, а тое што ж?..” Замахала баба рукамі: “І што ты, дзед, надумаў! Ужо лепш будзем галодныя, а Чубатку варыць я не дам.” Пачула гэта курачка, пабегла ў двор, знайшла там бабовае зярнятка і прынесла яго бабе.

Кажа дзед:

— Вось і добра! Свары, баба, хоць гэтае бабовае зярнятка.

Паглядзела старая на зарнятка:

— Дзед мой, дзед, ды якая ж з аднаго зярнятка ежа? Я для яго і чыгуна не падбяру. Лепш давай-ка пасадзім яго. А як вырасце, спячом цэлы бабовы пірог.

— А дзе ж мы яго пасадзім? — пытае дзед.

— У поле.

— У поле яго крумкача выдзеўбе.

— Ну, у двары.

— У двары яго курыца выгарне.

— Давай пасадзім яго тады пад палаткамі, у хаце.

— Добра,— пагадзіўся дзед і пасадзіў бабовае зярнятка пад палаткамі, у хаце. Узыйшоў боб і давай расці. Рос, рос, упёрся ў палаткі.

— Што нам, баба, рабіць? — пытае дзед.

— Трэба палаткі разбіраць. Разабраў дзед палаткі, а боб расце і расце — вырас да самай столі.

— Што нам, баба, рабіць? — ізноў пытае дзед.

— Трэба і гэта разбіраць.

Разабраў дзед столь, а боб расце і расце — вырас пад самы дах.

Дзед і дах разабраў. Вызірнула бобка на святло і давай расці яшчэ весялей. Вырас да самага неба.

Узяў тады дзед мяшок, палез па сцябле на неба, сабраў саспелыя струкі і назад вярнуўся.
Узрадавалася баба: прынёс дзед цэлы мяшок бабовых струкоў.

— Ну, зараз вось мы ўжо пірага наямося! Узяла баба струкі, высушыла бабы на печы, змалола і замясіла ў дзежцы на пірог цеста.

А цеста ўздымаецца і ўздымаецца — лезе яно прэч з дзежкі. Паклала яго баба на лапату, выляпіла пірог, размалявала рознымі ўзорамі, каб быў папрыгажэй, і ў печ.

А пірог расце і расце — з печы на прыпек лезе. Адкрыла баба засланку, а ён прыг у хату, з хаты за парог і ўцёк-Кінуліся дзед з бабай даганяць пірог. Ды дзе там!.. Так і не дагналі.

Прыкаціўся пірог у лес. А тут насустрач яму рудая ліса. Схапіла яна пірог, выела мякіш, у сярэдзінку шышкі напхала і пабегла з пірагом да пастушкоў.

Знайшла ў поле пастушкоў і кажа:
— Пастушкі, пастушкі, дайце мне бычка, я вам за гэта пірог дам.
Бачаць пастушкі — добры пірог у лісы: жоўценькая скарыначка так і блішчыць. Падумалі і аддалі бычка.

— Толькі глядзіце ж не ешце пірог, пакуль я не заеду за горку,— кажа ліса.

Села яна на бычка і паехала. І толькі схавалася за горкай, пастушкі і кажуць:

— Сядзем, з’ядзім па кавалачку! Разламалі пірог, а ў ім адны толькі гузы яловыя… Ашукала іх лісіца-хітрыца.

Едзе ліса на бычку, бачыць — стаіць на дарозе пусты воз, а недалёка чалавек крычыць. Падкралася яна паціху да воза, запрэгла ў яе бычка, уселася на мяккай саломе і едзе сабе далей, пугай бычка падганяе.

Прыехала ў лес. Ідзе ёй насустрач воўк. Набегаўся, замарыўся, ледзь ногі валачэ.

— Куды, кума, едзеш? — пытае.

— У трыдзесятае царства.

— Навошта?

— Там, кажуць, столькі курэй, што і каршуны іх не дзюбаюць…

— А бараны ў тым царстве водзяцца? — аблізнуўся воўк.

— Ды там іх краі не відаць!

— Ліска-сястрычка, вазьмі і мяне з сабой: падвязі хоць бы мой хвост.

— Што ж адзін вось хвост везці? Садзіся ўвесь ты. Сеў воўк. Едуць далей.

Сустракаюць мядзведзя.

— Куды, кумы, едзеце?

— У трыдзесятае царства…

— Навошта?

— Там, кажуць, і каршуны курэй не дзюбаюць,— адказвае ліса.

— Ды там, кажуць, і бараноў краі не відаць,— падтаквае воўк.

— А мёду там шмат?

— Ды там, кажуць, мядовыя рэкі цякуць!

Узрадаваўся мядзведзь:

— Так вазьміце і мяне з сабой. Хоць адну лапу падвязіце.

— Што ж адну лапу везці? Ужо садзіся. Уселіся ўтрох, едуць далей.

Раптам зламалася аглобля.

Кажа ліса мядзведзю:

— Ідзі, кум, прынясі аглоблю. Пайшоў мядзведзь у лес, знайшоў вывернутую елку і прыцягнуў да воза. Убачыла ліса, раскрычалася:

— Ах ты, дурніла, хіба гэта дрэва для аглоблі! — І да ваўка: — Ідзі, кум, прынясі-ка аглоблю танчэй.

Пайшоў воўк і прынёс крывы яловы сук. Ліса і на яго накрычала, плюнула і пайшла сама за аглобляй. А тым часам мядзведзь з ваўком з’елі бычка, шкуру саломай напакавалі, на ногі паставілі і пайшлі сабе, пасмейваючыся.

Вярнулася ліса, зірк — ні ваўка, ні мядзведзя, толькі бычок. Прымайстравала яна аглоблю, села ў воз, махнула на бычка пугай, а той — брык! — і паваліўся.

Паглядзела ліса на бычка і аб усім здагадалася.

— Пастойце ж вы ў мяне! — прыстрашыла яна ваўку і мядзведзю і пабегла сваёю дарогай.

Доўга яна ішла, ўжо восень яе заспела. Сустракае ваўка, таго, што бычка з’еў:

— Дабрыдзень, кум! Як маешся?

— Дрэнна,— кажа воўк.— Відаць, прастыў пад дажджом, так увесь і трасуся. Зуб зуба падганяе.

— Значыць, трэба новы кажух сшыць,— раіць ліса.

— Ты дакладна, кума, кажаш,— пагадзіўся воўк.

Пабег на выган, схапіў авечку і прыцягнуў у лес.

— Хопіць на кажух? — пытае ў лісы.

— Мала,— кажа ліса. Прынёс воўк яшчэ адну авечку.

— А зараз хопіць?

— Не, трэба яшчэ адну. Прыцягнуў воўк яшчэ.

— Ну, а зараз,— кажа ліса,— трэба краўца шукаць.

— Дзе ж мне шукаць яго, кумачка?

— Я ведаю добрага краўца. Пойдзем да яго. Прывяла ліса ваўка на сенажаць. А там, у кустах, на прывязі жарабец пасвіўся.

— Вось ён, кравец. Засмяяўся воўк:

— Ды які ж гэта кравец? Не, кумачка, як жадаеш, а розуму ў цябе мала. Пакрыўдзілася ліса:

— Ты пра мой розум не занадта балбачы! Была я разумнай і буду, а ты як быў дурнем, так дурнем і застанешся.
Тут ужо воўк пакрыўдзіўся, нават узлаваўся:

— Яшчэ паглядзім, хто з нас паразумней!

— Не хваліся наперад,— кажа ліса,— вось убачыш, як з цябе цяпер шкуру злупяць.

— Хто злупіць? — пстрыкнуў зубамі воўк.

— Гаспадар гэтага каня.

— Не можа быць! — не верыць воўк.

— Вось убачыш. На чым жарабец прывязаны? — пытае ліса.

— На вяроўцы.

Засмяялася ліса:

— Вось і відаць, што ты дурань!

— Чаму? — прыскокнуў воўк.

— Жарабец да кала прывязаны.

— Не можа быць! — запляскаў вачамі воўк.

— Ідзём, пакаджу.

Падвяла ліса яго да калка, да якога быў прывязаны канец вяроўкі, зняла вяроўку, зрабіла пятлю і закінула ваўку на шыю. Не паспеў воўк і апамятацца, як апынуўся ў ёй.

Тут падбегла ліса да жарабца, замахала хвастом.

Жарабец спалохаўся і як кінуўся на ўцёкі дахаты, толькі падковы заззялі.

Вось так і прыцягнуў ён у завесе ваўка свайму гаспадару. Ну, а там з яго і шкуру знялі.

Вярнулася ліса ў лес. Села пад елкай і жуе.

Ідзе мядзведзь, той, што бычка з’еў.

— Што гэты ты, кумачка, жуеш? — пытае.

— Мед. Ты сляпы, ці што?

— А дзе ж ты дастала яго?

— З галавы. І ты можаш дастаць, калі жадаеш.

— Як?

— Вельмі проста: разганіся ды стукніся галавою пра дуб, вось мед і выляціць.

— Дзякуй, кума, за добрую раду. Так я і зраблю.

Знайшоў ён самы тоўсты дуб, разагнаўся з усёй сілы ды як грукнуўся пра яго лбом!

Тут яму і канец.

А лісіца-хітрыца наелася і пайшла запіваць вадой з раўчука. Убачылі яе пастушкі.

— А-а, старая падманшчыца! — закрычалі яны ў адзін голас і напусцілі на лісу сабак.