У даўнія часы, калі ні кніг, ні школ яшчэ не было, дзядулі і бабулі прыдумлялі казкі, каб распавесці сваім дзецям і ўнукам аб навакольным свеце. У іх яны распавядалі аб барацьбе дабра са злом, аб бясконцасці міру і яго небяспеках. Новае пакаленне распавядала гэтыя казкі сваім дзецям і ўнукам, тыя сваім… І так са стагоддзя ў стагоддзе.
Падзеі ў казках патроху карэктаваліся, абрасталі новымі падрабязнасцямі, а непатрэбныя паціху забываліся. Так і збіралася векавая мудрасць, якая дайшла да нас.
Мала хто будзе спрачацца, што нядосыць сказаць дзіцяці: «Не ўцякай ад бацькоў, не гавары на вуліцы з незнаёмымі людзьмі, не адчыняй дзверы, н ведаючы каму». А вось праілюстраваць наступствы такіх паводзін казкамі «Калабок», «Чырвоны Капялюшык» або «Воўк і сямёра казлянят» для большага эфекту варта. Так векавая мудрасць паказвае сваю эфектыўнасць у сучасных умовах.
Хтосьці можа паспрачацца, заявіўшы, што «Чырвоны Капялюшык» і «Воўк і сямёра казлянят» – гэта аўтарскія казкі. Але прабачце, няўжо яны не засноўваюцца на векавым еўрапейскім фальклоры і не мінулі выпрабаванне часам пасля напісання? Гэтыя казкі – народная творчасць, якую пачулі ў дзяцінстве і перапрацавалі Шарль Перро і Браты Грым ужо ў сталым веку. Бо ўпершыню гэтыя гісторыі згаданыя гадоў за 300 да нараджэння гэтых вялікіх казачнікаў.
А лёс некаторых казак наогул дзіўны, напрыклад «Тры парсючка» Сяргея Міхалкова. З гэтай старадаўняй ангельскай казкай Міхалкоў пазнаёміўся як з дыснэеўскім мультфільмам. У Расеі такой казкі не было. І Міхалкоў папоўніў гэты прабел сваім «перакладам». Яго інтэрпрэтацыя атрымалася настолькі ўдалай, што яе пераклалі на розныя мовы, у тым ліку і ангельскую. Так гэтая казка набыла не толькі векавую, але і міжнацыянальную мудрасць.
У адрозненне ад Ямелі ці Івана-царэвіча, усю працу якіх рабілі шчупак ці шэры воўк, парасяты на сваёй шкуры адчулі наступствы сваёй ляноты.
І калі вонкава гэтыя парсючкі амаль аднолькавыя – «Усё аднолькавага росту, кругленькія, ружовыя, з аднолькавымі вясёлымі хвосцікамі. Нават імёны ў іх былі падобныя. Клікалі парасятаў: Ніф-Ніф, Нуф-Нуф і Наф-Наф», то ўнутраныя адрозненні значныя.
Наф-Наф – разважлівы і дзейны. Ён думае аб будучыні, прымае мір такім, які ён ёсць: з зімамі, ваўкамі і іншымі небяспекамі.Ніф-Ніф – бестурботны гультай, які думае, што ўсе беды і няшчасці абыйдуць яго бокам. Ён верыць, што да зімы яшчэ далёка, а воўк не будзе яго есці толькі таму, што ён худзенькі.
Нуф-Нуф – разважлівы, але не жадае паступіцца сваім вольным часам зараз дзеля нейкіх падзей у будучыні. «Калі трэба будзе, я сам пабудую сабе хатку» – кажа Нуф-Нуф, разумеючы, што такі час рана ці позна прыйдзе. І, дацягнуўшы да апошняга, «гэтак жа як і брат, ён хацеў пабудаваць сабе хату з саломы. Але потым вырашыў, што ў такой хаце ўзімку будзе вельмі халодна. Хата будзе цяплейшай, калі яе зрабіць з галінак і тонкіх дубцоў».
Звычайныя людзі, якіх большасць сярод нас, уяўляюцца мне менавіта такімі «Нуф-Нуфамі». Таму што большасць дарослых разумее, што раней ці пазней ў іх асабіста, у краіне альбо ва ўсім свеце адбудзецца крызіс: звальненне, банкруцтва, землятрус, цунамі, дэфолт або нават вайна. Але дзейнічаюць толькі пад ціскам акалічнасцяў і рыхтавацца да непажаданай падзеі сваечасова не жадаюць.
Але вось да парасятаў прыходзіць крызіс у асобе злога і хітрага ваўка. І што адбываецца далей? Ніф-Ніф і Нуф-Нуф абое страцілі свае «укладанні»: воўк разбурыў іх хаткі. Дарэчы, Ніф-Ніф страціў менш, бо сваю хатку будаваў абы як. А Нуф-Нуфу мусіць больш крыўдна, бо над сваёй хаткай ён усё ж папрацаваў. Але вынік аднолькавы.
Так і ў штодзённым жыцці. Як часта мы чуем ад сваякоў, суседзяў, знаёмых, калегаў па працы: «Навошта думаць аб будучыні і адкладаць на чорны дзень? Прыйдзе крызіс, і ты ўсё роўна ўсё страціш! Дык прагуляй, растраць, з’еш сёння ўсё, што ёсць!» Так і плодзяцца сярод абывацеляў «Ніф-Ніфы».
А што ж з Наф-Нафам?
А ён не толькі не растраціў сваіх «укладанняў» – высілкаў, што паклаў на пабудову хаты, – але і стаў выглядаць багацейшым на фоне спустошаных братоў. Дарэчы, ён жа і прытуліў іх у хаце, над якой яны кпілі:
– Што ты будуеш? – у адзін голас закрычалі здзіўленыя Ніф-Ніф і Нуф-Нуф. – Што гэта, хата для парасяці альбо крэпасць?
І браты так развесяліліся, што іх віск разнесліся далёка па лужку.
– Хата парася павінна быць крэпасцю! – спакойна адказаў ім Наф-Наф, і працаваў далей…– Паглядзіце, як ён баіцца ваўка! – сказаў Ніф-Ніф.
– Ён баіцца, што яго з’ядуць! – дадаў Нуф-Нуф.
І браты яшчэ больш развесяліліся.
Ці ёсць аналог у рэальным жыцці? Ды ён на паверхні! Багатыя падчас крызісу багацеюць. Яны скупляюць збяднелыя падчас крызісу прадпрыемствы. І гэтым ратуюць іх ад поўнага банкруцтва. Дзякуючы гэтаму хоць частка працаўнікоў застаецца «у хаце заможнага Наф-Нафа» – захоўвае свае працоўныя месцы ў часы татальнага беспрацоўя.
Цяпер, падчас агульнасусветнага крызісу, паралелі паміж казкай і жыццём сталі праступаць яшчэ выразней.
Казка вучыць загадзя думаць аб магчымым «чорным дні», але не дае пэўных рэкамендацый, і застаецца, як і трэба казцы, на агульным іншасказальным узроўні.
А больш пэўныя рэкамендацыі вы зможаце знайсці ў сучасных казках – Джорджа З. Клэйсана «Найбагацейшы чалавек у Вавілоне» і Ога Мандзіна «Найвялікшы гандляр у міры». Вы здзівіцеся, як шмат увагі ў гэтых кнігах надаецца дапамоге блізкім. Гэтыя казкі дапамагаюць шукаць шляхі дасягнення не толькі дастатку матэрыяльнага, але і адначасова Багацця духоўнага. Прыкладам гэтага можна ўзяць хоць бы Паўла Міхайлавіча Трацякова, заснавальніка мастацкай галерэі…
Так што пачытайце гэтыя казкі. Яны будуць толькі на карысць вам і вашым дзеткам.
Вадзім Паспелаў, для праекту Школа жыцця
Каментаваць