|
|
Гародня стаіць на рацэ Нёман. Гэта ведаюць усе гарадзенцы. А ці ведаеце вы чаму наша рака так называецца? І што азначае слова Нёман? Ну то слухайце:
Некалі даўно, вельмі даўно біла на нашай зямлі крыніца жыцця. Шмат у тыя часы было вады на нашай зямлі. З-за гэтага амаль на ўсёй тэрыторыі Беларусі было вялікае балота.
Балота было пасярэдзіне Беларусі і папрасілі звяры ды птушкі ў Божанькі правесці просты канал ад балота да мора. Каб балота стала меншым ды каб дарога простая была адразу да мора.
Доўга так божаньку прасілі ці не, мы гэтага не ведаем, але нарэшце вырашыў ён што трэба такі канал зрабіць. Тады Божанька паставіў свой палец у сярэдзіне таго балота і пацягнуў свой палец да Балтыйскага мора разгорваючы такім чынам русла ракі.
Як цягнуў Божанька пальцам – зямля разляталася па два бакі. Пыл і грохат усюды стаяў. Цягне Божанька русла, а ў яго проста на шляху, буслянка з малымі буслянятамі стаіць.
Спалохаўся тады бусел за сваё гняздо і сваіх дзетак і кінуўся ляцець да Божанькі. Падляцеў ён да Божанькі ды пачаў клекатаць-верашчаць што было моцы. І так бусел яму растлумачвае і гэтак. Спрабаваў растлумачыць, што русла ракі акурат ідзе да буслянкі – да гнязда бусла. З-за незразумелага клякатання спыніўся Божанька і пачаў услухацца. Слухаў, слухаў таго бусла, але што той казаў, так і не зразумеў, бо бусел надта спалохаўся і ад гэтага спяшаўся каб сказаць многа і шмат усяго патлумачыць…
Адзінае што зразумеў Божанька дык гэта тое, што нельга весці русла проста, а трэба абкружыць нейкую перашкоду. І абвёў тады Божанька вакол гнязда пальцам. Ад гэтага, калі глядзець з вышыні на нашую раку, мае яна простае русла, але недзе бліз Гародні робіць вялікае паўкола, а далей цячэ проста.
І вырашыў Божанька назваць гэтую раку і пачаў думаць як назваць. А паколькі бусел галгытаў нешта незразумелае і не мог адразу Божанька разабраць што той ад яго хоча, то вырашыў выкарыстаць такое слова, якое будзе незразумела нашым дзядам. І назваў божанька нашую раку на незразумелай нам мове.А што тое слова азначае? Адзін Божанька толькі і ведае.
Так з’явілася рака Нёман яшчэ задоўга да таго як з’явіліся тут людзі і так з’явілася яго назва якую і сёння ніхто не можа растлумачыць.
малюнак 1: www.tio.by
малюнак 2: www.be.wikipedia.org
Частка чацвёртая
Залатыя лясныя карасiкi
Сонейка марудна паднялося над хутарам. I адразу заспявалi прачнуўшыся птушкi, зашкублiся* пад печкай жвавыя мышаняты, а Паўлiнка нiяк не магла расплюшчыць свае вочы. Амаль паўдня яна хадзiла са сваім малым сябруком па лесе i шукала грыбы.
Учора ўсё было сапраўды цудоўна, але свежае лясное паветра i цiкавае вандраванне зрабiлi сваю справу — дзяўчынка спала ўсю ноч, як пшанiцу прадаўшы, вельмi, вельмi смачна i прачынацца не збiралася. Гадзiнiк прапеў дзевяць гадзiн ранiцы.
Гном падняўся, як заўжды, з першым праменьчыкам сонца, вымыў твар i рукi студзёнай вадзiцай, прайшоўся па сваёй агароднай дзялянцы, У хаце было надта цiха …затым ён паганяў зайчанят ад маладой морквы, паказаў iм, дзе расце смачная канюшына, напiўся смачнай ячмянёвай кавы са свежым (прынеслi суседкi-ваверкi) з арэхамi караваем. Ад хаты веяла соннай цiшынёй.
— Ну i павошта, ты, малую ў лес за сабой пацягнуў? — запытаўся ўголас сам у сябе чалавечак. — Яна ж са сталiцы прыехала, дзе ёй там за паўдня дзесяць кiламетраў прайсцi-прабегчы.
— Трэба нешта рабiць, — i ён накiраваўся да студнi, дзе побач у нары, пад вялiкай яблыняй жыло сямейства руплiвых вожыкаў.
— Добрай ранiцы, сусед! Разумею, што маeш свае справы, але дапамажы мне дзяўчынку разбудзiць. Патапачыце, калi ласка, усе разам пад яe вокнамi.
Вожыкi адклалi свае справы на потым, а спраў летам яны мелi вельмi многа, i шэрым
ланцужком запыхцелi туды-сюды: адзiн, другі, трэцi раз… Нiякага выніку — цiшыня.
— Cам бачыў, сусед, тапацелi, сапелi i пыхцелi, усiх мышэй напалохалi, а малая спiць сабе.
Трэба цяпер з гарматы страляць. Выбачай, але справу за нас нiхто другi не зробiць, — i пайшлi далей грыбы сушыць, ды яблыкi з дзiчкамі на долькi рэзаць. — Праз паўтары гадзiны наступiць поўдзень.
Тады Гном завiтаў да сваёй рыжахвостай суседкi-вавёркi, якая тым часам ужо заканчвала ўладкоўваць арэхi ў каморку свайго дупла, але на прамову яго дапамагчы не адмовiла, а хуценька ўскочыла ў расчыненае акенца ў хаце, затым на ложак, – Цок,цок,цок! Прачынайся, дарагая, сонейка над лесам паднялося! Цок, цок, цок!
Расплюшчыла Паўлiнка вочы — дзень сонечны, вавёрка на ложку сядзiць, нечага на яе злуецца, цокае. Вось якая яна соня! Трэба ўставаць хутчэй. Спраў летам на хутары на ўсiх хопiць.
Тым часам чалавечак ужо дагледзiў усе свае градкi, палiў нават сунiчныя радкі i, седзячы на зэдлiку* пад кустом язмiну, чакаў, калi ж прачнецца гаспадарка хутара. На столiку побач пыхцеў самаварчык, на талерцы горкай ляжалi пернiкi, цукеркi i кавалачкi цёплага яшчэ вавёрчынага пачастунку.
— Добрай ранiцы! — прамовiла дзяўчынка i прысела побач. — Не злуйся на мяне, я не буду спаць болей так доўга.
— Добры дзень! — усмiхнуўся Гном, падлiваючы гарбату ў каляровы кубачак. — Нiчога звыкнешся. Снедай i пойдзем сёння на лясное азярцо карасiкаў на юшку лавiць. Залатых!
— Карасiкаў? Залатых? A што бывюць i такiя? А ў цябе есць спiнiнг? А чарвячкоў ужо накапаў? А прыкормку зварыў? A на што залатыя карасiкi ловяцца?
_____________________________
*зашкубіліся – развесяліліся
*зэдлік – маленькая лаўка
Сяргей Брандт¸ 26.07.2013 г.
Частка першая
Калі, стомлены за дзень ад душнай летняй спякоты, шумны горад пачынае засынаць і ў цёмным небе ва ўсёй сваёй пышнасці з’яўляецца Млечны Шлях, настае час казак для маіх маленькіх слухачоў. Халаднаваты ветрык струменіцца ў расчыненыя вокны, а ў госці ўжо спяшаюцца вясёлыя Музы. Услед за імі, нібы вясёлкавыя хмаркі, імкнуцца казачныя персанажы: адважныя, сумленныя і вясёлыя. Усіх іх стварыў Казачнік і яны яму, як маленькія і вельмі любыя дзеці, якія заўсёды спяшаюцца даведацца, што ў гэтым велізарным свеце існуюць дабро і зло. Вось дык казачныя персанажы! Яны заўсёды вераць у сваё жыццё на старонках твораў і ў сваю вялікую ролю на зямлі.
Сёння я раскажу вам гісторыю пра самотнага Гнома, які па добрай волі выпадку сустрэўся са сваімі чытачамі — дзецьмі … У адной далёкай маленечкай краіне, непадалёку ад Паўночнага халоднага мора, жыў добры адзінокі Гном. Ты, вядома ж, мой юны сябар, нічога пра яго і не чуў, у гэтым і няма нічога дрэннага, бо ты жывеш у зусім іншай краіне, якая ляжыць у процілеглым баку ад Паўночнага халоднага мора. Ты спытаеш у мяне, а як жа выглядаў гэты Гном?
Дык вось, выглядаў ён, як выглядае самы сапраўдны Гном — маленькі, добры і яшчэ ён насіў старое пенснэ, бо ён сам пісаў казкі, а як жа іх пісаць, калі ў цябе няма пенснэ. Жыў ён пад дахам даўнейшай хаты, у яго быў вялікі камін, дубовы стол і нават бронзавы падсвечнік, а таксама маленькі ложак, якая стаяў адразу за комінам. У цёплыя летнія вечары наш Гном любіў блукаць па чырвоных дахах, напяваючы сабе пад нос адну з вясёлых сваіх песенек. Але калі наставала восень і яе халодныя вятры і дажджы панавалі над светам, ён запальваў у каміне сухія яловыя паленцы, ставіў свечку на цёмны ад часу дубовы стол і пачынаў складаць новую гісторыю. Гісторый гэтых ў яго назапасілася з гадамі цэлая шафа, але ніхто іх не бачыў ніколі і нават не чытаў, бо Гном быў вельмі сарамлівым. Хоць, па праўдзе, гісторыі гэтыя ўсё ж чула адно шэрае мышаня, якое жыло ў пакойчыку разам з маленькім пісьменнікам. За шафай у падлозе была вялікая шчыліна, якая вяла ў цёплую і сухую норку, дзе мышаня спала і куды даносіліся словы новых цікавых гісторый.
Частка другая
Гном вельмі любіў цішыню па начах і ніхто не мог перашкодзіць яму ў гэтай цікавай справе. Весела трашчалі дровы, а гарэзлівыя цені мітусіліся па сцяне. Унізе спаў стомлены за дзень вялікі горад, а маленькі пакой наведвала прыгожая Муза натхнення з новымі персанажамі. І, нібы адчуваючы гэты ўрачысты момант, сямейства вусатых цвыркуноў, праверыўшы свае вытанчаныя скрыпачкі, пачынала дзіўны канцэрт, чые ноты купіў бы самы вядомы Вялікі тэатр, нават не гандлюючыся. Вось у такой атмасферы пышнага вечара нараджалася новая казка, якую, як і шмат астатніх, ніколі не пачуюць маленькія слухачы. Так бы найхутчэй і здарылася, але раптам Гном захварэў.
Ён ляжаў з высокай тэмпературай на сваім ложачку, ахінуўшыся ў пухнаты шаль з авечай воўны, і жаласна ўздыхаў. А за акенцам скакалі шэрыя вераб’і і чакалі ранішніх хлебных крошак, якіх сягоння чамусьці не было. Мышаня паспрабавала развесці агонь, але абпаліла сабе лапкі. Цвыркуны ж не змаглі згатаваць лекавы чай з язміну таму, што не было свежай вады і агню. Яны доўга сядзелі ў пасцелі хворага, пакуль не прыдумалі папрасіць шэрае мышаня скінуць уніз з даху ліст з новай казкай, якую і прачытаў восеньскі сумны вецер, таямніча усміхнуўшыся. Ён пачаў жангліраваць мокрым шматкаляровым лісцем, чытаючы ім упадабаныя радкі. А ярка-барвовы — прапанаваў занесці гэту казку добрай і ветлівай дзяўчынцы, каля акна якой і рос вялікі стары клён.
Ветру гэта прапанова вельмі спадабалася і ён, надзьмуўшы свае шчокі, пранёс папяровы ліст праз увесь горад, дзе і знайшла яго дзяўчынка. Яна вельмі ўважліва яго агледзела, потым прачытала адзін раз, другі… Казка была вельмі незвычайная і жывая, а ўнізе, у левым кутку паслання, няроўным почыркам мышаняці быў напісаны адрас і адно слова “Дапамажы”. Дзяўчынка сабралася за некалькі хвілін, паклаўшы ў торбу апроч мікстуры, маленькую грэлку і запалкі. Карыстацца ўсім гэтым яе навучыў старэйшы брат, чым яна вельмі і ганарылася. Перад самым адыходам малая захапіла на кухні крыху сыру і печыва.
Зацішнае жытло яна знайшла адразу, гэта было ў дзесяці хвілінах хады ад яе хаты, і ціхенька пастукала. Пачакаўшы хвіліну, яна ўвайшла ўнутр. На вузенькім тапчанчыку, захутаны з галавы да ног, ляжаў маленькі чалавечак, у агмені кешкалася мышаня, перапэцканае ў сажы. Дзяўчынка распаліла агонь, напаіла мікстурай хворага Гнома, накарміла сырам мышаня і печывам зграйку вераб’ёў, паклала ліст з казкай на стол.
І ў падзяку ёй за добрую справу, вусатыя цвыркуны выканалі свой вячэрні канцэрт. З тых часоў было немагчыма разліць іх вадой. Гном цэлую ноч працаваў над новым шэдэўрам. У абед прыходзіла дзяўчынка, карміла сваіх сяброў смачнымі пернікамі, слухала свежыя навіны маленькай кампаніі і накіроўвалася ў рэдакцыю, дзе яе з нецярпеннем чакаў адзін вядомы выдавец, родны дзядуля. Разам яны аддавалі ў друк новую казку і ўжо на наступны дзень усе дзеці гэтага вялікага горада атрымоўвалі па пошце маляўніча аформленую кніжачку. З кожным днём усё больш і больш хлопчыкаў і дзяўчынак за добры ўчынак жадалі для сябе цікавыя казкі ад Гнома. За невялікі час ён стаў знакамітым дзіцячым пісьменнікам і не толькі ў сваім паўночным горадзе. Але гэта ўжо зусім іншая гісторыя….
Што ж было далей з дзяўчынкай і Гномам я раскажу вам, мае маленькія слухачы, у наступны раз. Крэблі – краблі – бумс! Дабранач!
Сяргей Брандт, 07.10.2013
Частка трэцяя
УСЛЕД ЗА ВОЖЫКАМІ
— Запрашаю цябе, Паўлiнка, да сябе на гарбатку з сунiчным варэннем. Падсiлкавацца з дарогi табе вельмi патрэбна — як толькi зацiх вясёлы смех, прапанаваў Гном. — У мяне ёсць таксама i смачнае печыва, а потым ужо мы даробiм тваю справу ў хаце. Дамовiлiся?
— Якi ж ты цудоўны! — адказала дзяўчынка. — Падсiлкавацца патрэбна, мо з гэтага i валiлася ў мяне ўсё з рук, а да гарбаткi я маю смачныя цукеркi з Мiнскy.
Трашчалi сухiя трэсачкi ў агнi, паважна пыхцеў самавар. А якая смачная гарбата з духмяным сунiчным варэннем ды цукеркамi з арэшкамi. За маленькiм утульным сталом сядзела Паўлiнка, а насупраць яе маленькi чалавечак. Пад нагамi працавiта шморгалi туды-сюды садовыя мышкi, збiралi расу руплiвыя мурашы i было так цудоўна ў садзе, што нават кружылася галава. Дапiўшы гарбату з маленькага кубачка, Гном падняўся.
— Хутка ўсё збробiм разам, а потым пойдзем у лес, грыбоў у гэтым годзе столькi, што вожыкі запрасiлi дапамогi.
— А ты i вожыкаў можаш зразумець? Я хацела сказаць… вожыкаву мову – запытала Паўлiнка.
— Я ведаю мовы ўсiх лясных жыхароў i таксама хатнiх сяброў. – Сур’езна адказаў Гном.
— А мяне навучыш?
– Навучу, але спачатку прыбяромся ў хатцы.
Праз некалькi гадзiн было ўсе падмецена i ззяла чысцінёй. Свежая вада стаяла ў вядзерцы, ложак быў запраўлеы зялёнай коўдрай iдэяльна, a ўсе рэчы ляжалi на сваiх месцах: тоўсты чамадан — пад ложкам, адзенне — у шафе, а кнiгi — на палiчцы. Не сядзелi, не адпaчывалi, а хуценька нацягнулi гумовыя боты, узялi ў рукi плеценыя кошыкi i пайшлi ўслед за вожыкамi ў суседнi бярозавы лясок.
— Пiльна глядзi сабе пад ногi, у лесе — сваё жыццё i свае правiлы — павучаў сваю сяброўку маленькi чалавечак. — Мы, як на госцi сюды прыйшлi, як прыйшлi цiха, так цiха i дахаты пойдзем. Глядзi, якi я баравiк знайшоў. — i Гном наxiлiўся перад пушыстай елачкай.
— I я знайшла. Бач, якi каляровы: шапачка ўся чырвоная ў белыя кропачкi, а ножка танюсенькая, сапраўдны англійскі джэнтльмен!
— Не, Паўлiнка, гэта кепскi грыб-мухамор. Не трэба яго ў кошык класці, бо ён вельмi атрутны. Лепей нарэж жоўтых лiсiчак, яны даўно ўжо за табой паглядаюць. Вунь пабач, каля бярозкi…
Каля малодзенькай бярозкi, пад апаўшым лісцем, дзяўчынка заўважыла маленькi жоўты гузiк, потым яшчэ некалькі. Лi-сiч-кі! Самыя супольныя грыбы, бо растуць заўсёды разам i цэлымі сем’ямi. I пакуль дзяўчынка збiрала жоўтыя пахучыя грыбы ў свой кошык, Гном паспеў напоўнiць свой крэпенькiмi чорнагаловымi баравiчкамi.
Раптоўна наступiў летнi вечар, на лясной сцяжынцы з’явiлiся доўгія цёмныя ценi, у паветры запахла свежасцю. Побач прайшоў вожык са сваiмі дзеткамi. На спiнках яны неслi многа розных грыбоў, а самы маленькi нават знайшоў чырвоны яблык.
— Пойдзем i мы да хаты, Паўлiнка. Цёмна ў лесе i вiльготна, усе грыбы пахавалiся .
— Раскажаш мне, як ты назбiраў поўны кош каласавiчкоў. Я нiводнага не заўважыла …
За лесам павольна садзiлася сонейка, а па дарожцы iшлi дзяўчынка i Гном. Здавалася, што яны даўнiя прыяцелi i вечар гэта добра ведаў, абгарнаў iх сваёй цеплынёй, як i усё наваколле.
Сяргей Брандт, 11.07.2013
|
|
