|
|
Частка другая
ХВАЁВАЯ БАРАНА
Цяпер я буду распавядаць сваю цікавую гісторыю. Змайстравалі мяне два цесляры
з суседняга мястэчка для маладой сям’і за мех дробнай бульбы і ладны шман сала.
А чым яшчэ плаціць, калі толькі-толькі на зямлю стаў і працаваць пачаў на сябе, а не на пана. Добра мяне змайстравалі, як кажуць людзі, з пачуццём. І пайшла я баранаваць сухі суглінак, наверх выкарчоўваць старыя карані і рэшткі гнілых пнёў. А каб глыбей мае зубы маглі ў зямлю ўвайсці, дык зверху паклалі на мяне некалькі цяжкіх доўгіх цаглін. Першы свой зуб згубіла я, калі натыкнулася на корань даўно згінуўшага дуба. Быццам на жалезную руду патрапіла. Потым яшчэ адзін, затым яшчэ — пакуль мой гаспадар сабе новую сталёвую ў кузні купіў. Мяне ж выкінулі, як непатрэбную, у смецце. Добра што не спалілі. А я магу і далей працаваць. Вось толькі палову зубоў згубленых на новыя замяніць. Праца мяне не палахое. Кажуць людзі, даўно дапамагае ім сталёвы конь, які цягне дзесяць сталёвых барон. Куды мне бяззубай з ім у працы цягацца.
КРОСНЫ
А колькі добрага і патрэбнага мы сваім гаспадарам зрабілі. Дзень грукаем, цялюткі шэры поцемак працуем пры лучыне, узоры неверагодныя тчом. Тут табе і ручнікі шлюбныя для нявест, у кожным з якіх свой прыгожы малюнак і арнамент, і посцілкі льняныя
шэрыя, якія потым з часам на сонцы бялюткімі стануць, як малако, і нават чароўныя
габелены. Гэта зусім іншая справа. Іх рабіць павінен майстар і не ў кожнай хаце ён быў. Наш майстар выконваў розныя заказы, яго творы нават за мяжой добра куплялі,
бо ён сапраўды мог усё жывое перанесці на льняное палатно і нічога не згубіць, ні аб чым не забыцца. А калі разгортвалі яго новы твор, усе ў голас дзівіліся: “Якая цудоўная праца. Якія жывыя валошкі, быццам вецер у полі іх сапраўды калыша”. Але з часам усё змяняецца. Памёр майстар, а дзеці працу яго не перанялі, пайшлі ў сваё жыццё. Нас, як невядомую затым пачвару, кінулі на гарышча і забыліся. Вось бы нам хоць адзін вечар папрацаваць і апошні габелен зрабіць. Ды хто цяпер ведае, што такое кросны. Такая наша сумная гісторыя.
Сяргей Брандт, 16.07.2014
Частка восьмая (Працяг)
ВАЎКАЛАК (Пярэварацень)
У адпаведнасці з народным павер’ем сярод ваўкалакаў існуюць ведзьмакі і заварожаныя. Ведзьмакі і ведзьмы часта па свайму жаданню прымаюць выгляд жывёл і выкарыстоўваюць гэта для дасягення сваіх мэтаў. Каб стаць ваўком, вядзьмак апранае воўчую шкуру, зняўшы яе – становіцца зноў чалавекам.
У некаторых крыніцах апісваецца, што для ператварэння ў звера, вядзьмак апранаў
адмысловы заварожаны пояс. Па іншай версіі, ператварэнне адбывалася, калі вядзьмак
пераступаў ці перакульваўся праз пень, у які быў уваткнуты нож. Такія ваўкалакі рабілі вялікую шкоду, нападаючы на звяроў і людзей. Ваўкалакі, якіх такімі зрабілі ведзьмакі, не з’яўляюцца небяспечнымі для іншых людзей. Яны, наадварот, ахвяры, што пакутуюць ад свайго стану.
Такія ваўкалакі, ператвараючыся ў дзікіх звяроў, хаваюцца ад усіх у бярлогах і мараць
аб збаўленні ад гэтай долі.Так, яны імкнуліся не нападаць на людзей і жывёл і нават не елі сырое мяса. Згодна некаторым павер’ям, напрыклад украінскім, ведзьмакі і ведзьмы,
жадаючы каго-небудзь зрабіць ваўкалакам, накідаюць на яго воўчую шкуру,
вымаўляючы загавор. Гэтак жа вядзьмак мог пакласці на парог хаты чалавека, на якога ён хоча паўплываць вядзьмарскім шляхам, пояс,
скручаны з лубу, на які ён перш нагаварыў вызначаны загавор.
І чалавек, пераступаючы праз гэты пояс, рабіўся ваўкалакам. Чалавечае аблічча
ён набываў, толькі калі вядзьмарскі пояс ірваўся ці парахнеў.
Па павер’ях, чалавек мог стаць ваўкалакам і пасля смерці. У пярэваратня ператвараўся той, хто пры жыцці звяртаўся за дапамогай да магіі або ўступаў у зносіны са злымі духамі, ведзьмамі, ведзьмакамі і г.д. І наадварот, пярэваратнем мог стаць чалавек, які чымсьці раззлаваў ведзьмака ці ведзьму. І тады вядзьмак, жадаючы адпомсціць крыўдніку, ператвараў таго ў ваўкалака. Для гэтага ён насылаў на сваю ахвяру злога духа, які ноччу з’яўляўся чалавеку з воўчай шкурай. Ён загадваў няшчаснаму надзець яе, і той, не ў сілах супрацьстаяць чарам, апранаў шкуру, пасля чаго пачынаў абарочвацца па начах ваўком і бадзяўся ў гэтым абліччы кожную ноч. На досвітку чары развейваліся, чалавек прымаў сваё ранейшае аблічча.
Таксама ператварыцца ў чалавека мог і чалавек, які памёр без пакаяння. Лічылася,
што пасля смерці ў цела гэтага чалавека ўваходзіць
злы дух і паднімае нябожчыка з магілы. Праўда, сваёй волі гэта істота ўжо не мае,
яна цалкам знаходзіцца ва ўладзе духаў, якія загадваюць яму здзяйсняць
усялякія злыя ўчынкі і шкодзіць людзям. Лічылася, што пасля смерці
стаць пярэваратнем можа і чалавек, які не рабіў пры жыцці благіх учынкаў. Гэта адбывалася, калі праз цела памерлага, што ляжыць на стале, перабягала
котка, сабака ці курыца. Адсюль пайшоў звычай не ўпускаць у хату гэтых жывёл, калі там знаходзіцца нябожчык.
А некаторыя людзі, з самых народзінаў былі ваўкалакамі. Імі рабіліся дзеці, якія з’явіліся
на свет ў выніку шлюбнай сувязі звычайнай кабеты з ваўкалакам. У такіх людзей, была адна адметная рыса, па якой
іх можна было пазнаць. На галаве ў іх расла ваўчыная поўсць.
Пры чым заўважыць яе можна было нават у
нованароджанага. Згодна некаторым павер’ям, чалавек, які пры жыцці быў ваўкалакам, пасля смерці ператвараўся ва ўпіра. І каб ён не выходзіў з магілы і не піў кроў у жывых людзей, перад тым як яго пахаваць, яму ў рот клалі манету, а рот завязвалі.
Сяргей Брандт, 11.07.2014
Частка першая
Па вузкай, амаль заросшай лясной сцяжынцы, спяшаўся немалады чалавек. Час быў вячэрні, сонца ўжо схавалася за кроны магутных дрэваў. Аднекуль з поўначы наляцеў студзёны вецер, працягнуўшы, цяжкія ад вады, чорныя хмары над самым лесам. Першыя кроплі забразгалі па галінках і кустах, а потым з нябёс на зямлю хлынулі цалюткія рэкі вады і раптам зусім сцямнела. Гучна стрэліла маланка: адна, другая, асвяціўшы ўсё навокал.
Чалавек заўважыў у гэтым святле нейкую мокрую шэрую пляму сярод хвой і хмызняку. Падбег бліжэй, адчыніў незачыненыя дзверы і ўвайшоў. Дождж яшчэ мацней загудзеў па даху драўлянай пунькі, зацокаў па лужынах босымі нагамі, але ніхто больш не захацеў з ім гуляць у даганялкі і ён тады пачаў сварыцца, заліваць вадой усё, да чаго дацягваліся яго доўгія рукі.
Вецер таксама дапамагаў, кідаўся ў дзверы, выў ваўком у дзірках, палохаючы маладога кажана, які вісеў уніз галавой пад самым дахам. Незнаёмец аглядзеўся: старая пуня сярод дрымучага хваёвага лесу. На зямлі, у левым куце, трохі леташняга сена ляжыць, нейкай дзіўнай капой складзены розныя рэчы сялянскага ўжытку. Худзенькі бок кроснаў, бяззубая барана, пыльны калўрот, драўляныя начоўкі і медны самавар без краніка, а побач чугунны прас з іржавай накрыўкай.
Ён прысеў на сена, шлях быў вельмі доўгі, а цяпер вось і дождж не даў да вёскі некалькі вёрстаў дайсці. Дождж напэўна пачуў думкі чалавека, загаласіў мацней, але пунька хоць і старая, усё ж пабудавана была вельмі добра і ваду праз дах не прапусціла. Чалавек заплюшчыў вочы і задрамаў, а можа і заснуў. А ў гэтым сне пачуў як заскрыпеў калаўрот, звонка бразнуў прас. А потым у яго сон прыйшлі галасы са сваімі гісторыямі.
ЧЫГУННЫ ПРАС
Памятаю, нядзелька была вербная, святочная. Гаспадар на кірмашы ў Гарадку мяне прыдбаў для сваёй гаспадыні за дзесяць злотых, бо я быў у Вільні змайстраваны. Дахаты прывёз з другімі падарункамі, жонка аж абамлела ад шчасця. Раней яна драўляным пернікам бялізну прасавала, а цяпер прас новы ў хаце. Адчыняй крышку, насыпай вугаль і прасуй сабе ўсё, што пажадаеш. Так і зажылі ў згодзе з гаспадынькай: яна мяне хваліць, а я ёй чым магу дапамагаю. Колькі гадоў мінула ў працы сумеснай — не ведаю, а як толькі святло прыйшло ў вёску, мяне на элетрычны прас змянілі. Трохі яшчэ я дапамагаў то капусту ў бочцы гнуць, то служыў замест малатка маладому гаспадару. Але аднойчы неяк закінулі мяне на страху дзеці, доўга я там у пыле ляжаў, пакуль у лес да пунькі не звезлі. Новы час — новыя рэчы, каму патрэбен цяпер чыгунны прас. Такая вось мая гісторыя, сябры.
МЕДНЫ САМАВАР
А я зусім не з гэтага месца, з Расіі, з самога горада Тулы. Там майстры на ўвесь свет знакамітыя самаварамі, зброяй і сваімі тульскімі смачнасцямі. Змайстраваў мяне майстар Іван, нацёр сукном і стаў я, як залаты, бліскаць на сонцы. Потым я ўзнагароду атрымаў на адным вялікім кірмашы ў Лодзі і прымацавалі мне медаль срэбраны на мой пузаты жоўты бок. А калі дахаты ехалі, то забыліся мяне на адным маленькім вакзале, дзе я трапіў у рукі аднаго селяніна, які на свой хутар прывёз, адразу вады наліў, трэсак назбіраў і чай заварыў.
З печы дзетвара пазлазіла, яна яшчэ такога дзіва не бачыла, а я на стале стаю, палаю парай, толькі бакі ад хвалявання медныя блішчаць. Потым гаспадар некуды з сям’ёй з’ехаў, мяне ў шынок прадалі. Ад часу пацямнелі мае бакі, вада пачала сачыцца праз кранік. Выкінуў мяне тады шынкар у паветку і забыўся аб маім існаванні на доўгія, доўгія гады. Прачнуўся я сёння, калі маланка над самым дахам стукнула. Сапраўды, новы час. Каму патрэбны старыя рэчы? Гэта мая, сябры, жыццёвая гісторыя.
Сяргей Брандт, 09.07.2014
Калі апошняя надзея
На свет цудоўны прападзе,
Як кропля божага алея
Над лесам зорка ўзыйдзе.
І аддзяліўшы подых ночы,
Туманам вадкім ад людзей,
Сава ўголас зарагоча
І зробіць месяц карацей.
Да шыбы цёмным датыкнецца,
Вядром у сенях загрыміць.
І зоркаю над самым лесам
У імгненне вока дагарыць.
Сяргей Брандт, 22.06.2014
|
|
