Сонечная паляна, або Прыгоды Вожыка и Зайца ў дзівосным лесе

– Ура, Сонечная паляна! – радасна падскокваў Заяц. – Вожык, мы знайшлі яе!
– А ягады ёсць на вашай паляне? – асцярожна спытаў Вожык у Янота.

– Усё ёсць на нашай паляне! – упэўнена адказаў Янот. – Ягады і грыбы, кветкавы нектар, сакавітая трава, спелыя арэхі. А яшчэ – у кожнага будзе свая хатка!
– Вось выдатна, вось выдатна! – не хаваў радасці Заяц. – Мы падмацуемся трохі, адпачнем, а потым нам трэба ўсіх з нашай мокрай паляны сюды прывесці.

– Паспееце, паспееце ўсіх прывесці, – казаў Янот, адкрываючы вузенькія дзверы ў сеткавай сцяне.

А на паляне было многа-многа розных звяроў. І усе яны гулялі ў адну гульню – у квач. Вадзілі кожны па чарзе, нават калі ў каго не атрымлівалася некага запляміць, тут жа Ваўчок свістаў у свісток, і вадзіць станавіўся іншы. То Медзведзяня, то Барсучаня…

Вакол усёй паляны роўным паўкружжам стаялі хаткі. Усе акуратныя, прыгожыя і ўсе – зусім–зусім аднолькавыя! Яшчэ на хатках былі вялікія лічбы, і толькі лічбы былі розныя.

– Хаткі ўсе аднолькавыя… – разгублена пакруціў па баках Вожык. – Так і паблытаць можна…
– Не паблытаеце, – запэўніў Янот. – У кожнай хаткі свой нумар. А аднолькавыя таму, каб ніхто нікому не зайздросціў.

– Цікава як! – усё захапляўся Заяц. – А дзе мы жыць будзем?
– Вось я вас прывяду, – казаў Янот. – Вось, нумар 7 і 8. На гэтым тыдні вы будзеце жыць тут.
– А…а на наступным? – спытаў Вожык.

– А потым усе памяняюцца з суседзямі, – растлумачыў Янот. – Каб ніхто з тых, хто на паўночным баку, не зайздросціў тым, хто на паўднёвым.
– Вось як усё ў вас прыдумана! – усклікнуў Заяц і заспяшаўся ў сваю хатку.

Вожык таксама зайшоў у хатку пад нумарам 8. У хатцы было адно акенца, ложачак, невялікая тумбачка. Тут на парозе з’явіўся ўзбуджаны Заяц.

– Ну, як табе твая кватэрка? – спытаў ён Вожыка.
– А якая яна мая? – паціснуў плячамі Вожык. – Нічыя яна.

– Не нічыя, а агульная! – пакрыўдзіўся Заяц. – Гэта ж для справядлівасці зроблена.
– Калі нешта агульнае, значыць яно і маё, – упарта паўтарыў Вожык. – А якая ж гэта мая хатка, калі мне ў ёй нядоўга жыць?.. Трэба хоць трохі яе ўпрыгожыць, пайду лісця рознага збяру…
– І я з табой, – паспяшаўся з ім Заяц.

Яны накіраваліся ў куток паляны. Там Вожык знайшоў на доле некалькі прыгожых лістоў, звыкла начапіў іх на калючкі.

– Я іх пакладу ля ўваходу – будзе самы сапраўдны дыван, – павесялеў ён ад звыклых клопатаў пра дом.
– А я вось той званок вазьму з сабой, – вырашыў Заяц. – Ён будзе будзіць мяне ранкам…

Тут да іх падбег сур’ёзны Ваўчок з вялікім свістком.

– Гэй, новенькія! Хто дазволіў лісце збіраць? Хто дазволіў кветкі рваць? Чаму вы не гуляеце з усімі ў квач?
– Але мы хочам упрыгожыць нашы хаткі, – разгубіўся Заяц.

– Не трэба гэтага рабіць, таму што ўсе хаткі – агульныя. Ты адзін сарвеш кветку, а другі ўбачыць і сарве два, а трэці і зусім цэлы букет. А потым не захоча ў другую хатку пераходзіць, скажа, што яна ў яго прыгожая, а тая – не. Калі ты можаш добра ўпрыгожыць, а іншы не можа, то нельга ўпрыгожваць – усе павінны аднолькава або ўмець, або не ўмець. Не можна ў нас рабіць не так, як усе! Усе гуляюць – і вы гуляйце. Хадземце гуляць, праз гадзіну ўсе будзем ягады на вячэру збіраць.

– Як гэта – на вячэру збіраць? – разгубіўся Заяц.
– Мусіць, мы будзем толькі збіраць, але не есці. А есці будзем тады, калі скажуць, – выказаў здагадку Вожык.

– Правільна, калючы, – пацвердзіў Ваўчок.

…Так і мінулі рэшткі дня: з астатнімі звярамі Вожык і Заяц пагулялі ў квач. Заяц хацеў іншую гульню прапанаваць – у хованкі, але Ваўчок як засвістаў у свой свісток!
– У хованкі гуляць у нас па раскладзе праз два дні.

Потым усе збіралі ягады, арэхі і грыбы. Усё гэта зносілі ў адно месца – яно звалася кухняй.
Потым вячэралі – усе ў адным вялікім доме, за адным даўжэзным сталом, на якім стаяла шмат аднолькавых талерак, і ягад у кожнай талерцы было пароўну.

Вожык быў журботны – ён усё маўчаў і толькі пра нешта ціха ўздыхаў. Заяц ужо не расхвальваў паляну і правілы на ёй, хоць яму вельмі хацелася сказаць нешта вясёлае свайму сябру.

– Тут жа, праўда, выдатна, так? – асцярожна спытаў ён у Вожыка. – Усім усяго пароўну, так справядліва, ніхто нікога не крыўдзіць… Чакай, гэта ў цябе нумар 8 ці ў мяне?

– Мусіць, так, – незразумела адказваў Вожык. – Ды і якая розніца – там жа ўсё аднолькава. У маёй хатцы, што ў тым старым пні, хай і не так прасторна, затое там я мог пакласці на падлогу яркае лісце.… А на падвоканні ў мяне заўсёды жыў светлячок… А на стале стаяў самавар, і гарбату я табе заварваў з брусніцы, таму што табе такая даспадобы, а сабе – верасовую… А цяпер…

– А я любіў, каб у мяне кветкі самыя свежыя стаялі, – стаў успамінаць і Заяц. – Прачнешся, а яны свае галоўкі ўжо да сонейка звярнулі і купаюцца ў першых прамянях!

Тут над усёй палянай раздаўся пранізлівы свіст – ізноў Ваўчок са сваім свістком. І адразу за гэтым свістам запляскалі, зачыняючыся, дзверы хатак. Толькі Вожык і Заяц заставаліся сядзець на прыступках.

– А можа, ужо і ўсюды дождж скончыўся? – з надзеяй спытаў Заяц.
– Заўтра пойдзем, – адказаў Вожык. – Няправільная гэта паляна. Пароўну тут усё… Я вунь які маленькі, а Медзведзяня вялікае – і нам ягад пароўну? Каб усім заўсёды хапала, трэба не пароўну на ўсіх дзяліць, а лішняга не браць. Калі ў цябе свая хатка і ты ў ёй гаспадар, тады добра ў яе сяброў запрашаць…. І калі ты ягады сам для сябе збіраеш, тады можна і для сябра сабраць і яго пачаставаць… Заўтра пойдзем, – рашуча паўтарыў Вожык.

Наступіла ноч – уся паляна заціхла, заснула. А можа, і не ўсе спалі ў сваіх хатках. Можа, хтосьці яшчэ, як Заяц і Вожык, успамінаў сваю ранейшую паляну, хай і не такую сонечную, але сваю, са сваёй утульнай і роднай хаткай на ёй…

Потым была раніца – чыстая, амаль радасная. І дзень быў сонечны, цёплы. Былі і гульні, быў збор ягад, быў абед. Толькі Вожыку і Зайцу было зусім не весела. Можа, яно і справядліва, калі ўсё–усё пароўну падзелена, усё агульнае, усё аднолькава, але ўсё ж трэба для весялосці і шчасця каб нешта было толькі тваім: вось хоць бы для таго, каб гэта сваё падарыць сябру…

4. Уцёкі

Ноч была цёмная-цёмная. Заяц адкрыў акно і спачатку нічога не мог убачыць. Толькі ледзь святлей агульнай цемры было неба, густа абсыпанае зоркамі. Яны мільгацелі там, высока-высока і здаваліся на фоне незнаёмых верхавін дрэў далёкімі і чужымі…

Заяц паціху падабраўся да хаткі побач. Вожык ужо чакаў яго ў расчыненым акне.

Прабіраючыся ў густой траве, амаль нічога не бачачы перад сабой, яны неўзабаве спыніліся каля слаба мігцеўшай пад святлом зорак сеткавай металічнай агароджы.

– Капаць трэба, – прашаптаў Вожык.

Заяц прыняўся хутка падкопвацца пад агароджу, імкнучыся як мага менш шумець. Ох, і глыбока давялося капаць! Неўзабаве падкоп быў гатоў, і Заяц апынуўся на тым боку.

– Хутчэй, Вожык! – Заяц працягнуў лапу і дапамог сябру пралезці пад загараддзю. – Куды зараз? – спытаў ён Вожыка.
– Наперад, там павінна быць тая самая роўная сцяжынка-падманшчыца.

– Ізноў у яму патрапім? – занепакоіўся Заяц.
– Побач са сцяжынкай пабяжым…

Яшчэ цямней стала ў лесе – раптам зоркі сталі блякнуць, яны свяціліся, нібы праз вату, а потым святло іх наогул прапала. Відаць, неба зацягнулася хмарамі, таму што рэдкія дробныя кроплі сталі шамацець у лістоце.

– Дождж пачынаецца, – прашаптаў Заяц, каб хоць нешта сказаць – так жудасна было ў цёмным панурым лесе.

І раптам страшны бляск асвяціў увесь лес мярцвяным белым святлом! Сябры ў страху прыселі, зажмурыліся, і таго моманту, што яны бачылі, было досыць, каб іх сэрцы сціснуліся ад жаху: чорныя-чорныя ствалы дрэў, велічэзныя страшныя цені, жудасныя сукі, як лапы пачвар – якім страшным стаў цяпер лес!

Дождж ва ўсю зашамацеў у верхавінах дрэў, ужо цяжкія кроплі падалі на зямлю, на Зайца і Вожыка.

– Пачакай, – спыніўся Вожык. – Цяпер ізноў маланка блісне, глядзі ў той бок, а я ў другі. Нам трэба тую прамую сцяжынку ўбачыць.

Маланка не прымусіла сябе доўга чакаць – бляск, яшчэ страшней за першы, асляпіў сяброў, і хоць яны чакалі яго, мімаволі прыселі ад страху.

– Там сцяжынка, там, – заікаючыся, пралапатаў Заяц. – Страшна як… Баюся маланак.
– Я таксама баюся, – прызнаўся Вожык. – Але нам вяртацца ніяк нельга…. Пойдзем да сцяжынкі.

Маланкі зазіхацелі адна за другой, пакуль бязгучныя, белыя і бледна-блакітныя. Сябры, не гледзячы на свой страх, трохі падбадзёрыліся – гэтыя грозныя выбліскі пакуль не прычынілі ім шкоды, а вось карысць была – у тыя кароткія сполахі святла яны паспявалі агледзецца хоць трохі.

А дождж ужо ішоў на ўсю моц. Вожык і Заяц ішлі з боку той самай прамой сцяжынкі. Трава была густой, калючай і мокрай, яна чаплялася, як жывая, аброшвала ногі. Якой жа доўгай была дарога назад!

І абаім ім, і Зайцу, і Вожыку, раптам у нейкі момант здалося, што ўсё ж тая самая паляна, ад якой яны ўцякаюць – добрая паляна, трэба толькі прывыкнуць да яе.… Цяпер бы яны спалі ў сваіх сухіх хатках пад зорным небам, раніцай бы сонца ўстала над імі…

– Нельга нам спыняцца, нельга, – нібы пра сябе паўтараў Вожык, ужо хістаючыся. – Нельга нам вяртацца, Заяц…
– Я і сам ведаю, што нельга, – выдыхаючы па адным слове ад стомленасці, адказаў Заяц. – Не хачу я… Мы яшчэ знойдзем сапраўдную Сонечную паляну!

– Знойдзем! – амаль бадзёра адказаў Вожык. – Шлях назад заўсёды доўгі, хутка ўбачым мы нашу елку…

І яны ўбачылі – у адным асабліва яркім бляску маланкі яна, велічэзная старая елка, раптам узвысілася наперадзе над усім лесам. Яшчэ сотня крокаў, яшчэ дзесятак і вось яны – густыя, касматыя лапы старой елкі, сухі мох, на які так і не ўпала скрозь густыя галіны ні адна кропля. У гэты сухі мох Вожык і Заяц зваліліся, дарэшты знясіленыя. Адсапліся.

Тут, пад дахам з яловых лапак і покрывам са старога моху, было ціха. Шуму дажджу амаль не было чуваць, і маланкі зіхацелі ўжо не так люта.

– Пад гэтай елкай зусім не страшна, – задуменна сказаў Вожык. – Гэта нейкая асаблівая елка…
– І мне ніколькі не страшна, нават у такую жудасную навальніцу, – прызнаўся Заяц.

Мякка шумеў дождж, ціхенька паскрыпвала елка, ледзь гайдаліся дзесьці ў вышыні яе галінкі: туды–сюды, туды–сюды… Вожык услухоўваўся ў шум галін і яму здавалася, што яны пагойдваюцца і шумяць не проста так, а як быццам пад мелодыю. І гэтую мелодыю Вожык дакладна калісьці ведаў! Ён нават паспрабаваў яе ўспомніць, але не змог.

Ён паціху крануў Зайца:

– Ты не спіш?
– Не… – адказаў Заяц. – Я елку слухаю.
– І ты чуеш? – узрадаваўся Вожык. – Мне здаецца, я ведаю гэтую мелодыю, вось толькі ўспомніць ніяк не магу…

– І я не магу, – прызнаўся Заяц. – І не трэба ўспамінаць – пад яе так добра засынаць – гэта важней…
Сябры і не заўважылі, як сон змарыў іх.

5. Ягады няверы

Раніца была змрочнай і халоднай, і ніяк не хацелася вылазіць з цёплага сухога моху. Дажджу амаль не было, толькі вісеў у паветры вадзяны пыл, ды ранішні вецер зрываў з галінак дрэў вялікія кроплі, і тыя гучна пляскаліся на мокрую зямлю.

– Куды мы зараз пойдзем? – спытаў Заяц, калі яны прачнуліся і сядзелі, узіраючыся ў глыб лесу.
– Мы пайшлі шукаць з табой паляну, – адказаў Вожык. – Такую сонечную, каб усім было на ёй добра. Бачыш, дождж ніяк не канчаецца… Пойдзем, далей абыдзем нашу Елку – там павінна працягвацца наша сцяжынка. Тая, якая прывяла нас сюды.

Так і атрымалася – абышоўшы трохі вакол ствала елкі, сябры ўбачылі яшчэ адну сцяжынку.
Гэтая сцяжынка была падобная на самую звычайную сцяжынку ў лесе: віхляла між дрэвамі, аббягала кусты, месцамі здзірванелая, дзе і перагароджаная старым дрэвам, што звалілася ад моцнай буры …
Не прайшлі Заяц з Вожыкам і колькі дзесяткаў крокаў, як ля самай сцяжынкі ўбачылі кусцік суніц!

– Ягады!

Тут яны ўспомнілі, што вельмі хочуць есці. Ягады на кусціку былі ўсе такія спелыя, усе адна ў адну, усе пяць! І проста велізарныя!

– А як мы іх дзяліць будзем? – спытаў асцярожна Вожык. – Не дзеліцца пяць напапалам…
– Ты з’ядай тры, а я – дзве, – проста адказаў Заяц, ведаючы, як яго сябар любіць суніцы – сапраўдны ласун! – Гэта ж мы толькі адзін кусцік убачылі, а яшчэ будуць!

І праўда, праз некалькі крокаў ізноў ля самай сцяжынкі маленькімі агеньчыкамі гарэлі пунсовыя ягады суніц. Цяпер іх было чатыры.

– Ну вось, гэтыя добра на дваіх дзяліць, – узрадаваўся Заяц.
– Добра то добра, але ўсё роўна я табе павінен атрымліваюся, – заўважыў Вожык.
– Тады пайшлі далей! Вунь, глядзі, яшчэ наперадзе суніцы!

То яшчэ быў кусцік з салодкімі ягадамі. Як весела было ісці: нібы не ў далёкі шлях сабраліся сябры, а выйшлі паесці смачных ягад. Лес павесялеў па баках, менш было ў ім змрочных дрэў. А галоўнае – неба амаль выпагадзілася, ужо не цёмныя хмары віселі над дрэвамі, а светлыя аблокі, і чым далей ішлі па сцяжынцы сябры, тым святлей яны рабіліся. І дождж перастаў!

– Дзіўныя якія ягады, – раптам заўважыў Заяц. – Усе такія аднолькавыя-аднолькавыя… І больш ні аднаго кусціка не было, каб там тры або пяць ягад было…
– Нічога дзіўнага няма, – адказаў Вожык, аблізваючыся. – Ці ты так перажываеш, што на адну ягаду я больш з’еў?

– Вось яшчэ, – чмыхнуў Заяц… – Стану я хвалявацца… А ягады ўсё роўна дзіўныя, як зробленыя спецыяльна.
– Вось, значыць, нехта добра іх зрабіў, – задаволена ўсміхнуўся Вожык, які больш за ўсё на свеце, мусіць, і любіў ягады…

– Гэта таму, што мы за імі добра глядзім! – раптам раздаўся голас з-за кустоў і на сцяжынку выйшла Лісяня. – Добры дзень! Вы да нас ідзяце?
– А да вас – гэта туды, дзе ягад такіх шмат-шмат? – спытаў Вожык.

– Так. Такіх ягад у нас шмат. Таму што ў нас вялікая і светлая паляна, нам усе зайздросцяць!
– Ура, Заяц, мы дайшлі! – узрадаваўся Вожык. – А нам можна там жыць? – спытаў ён у Лісяня.
– Хадзем, я вас правяду. Я тут пачуў, што ў вас праблема адна ёсць…

– Ды якая праблема, – усміхнуўся Заяц. – Вожык на адну ягаду больш з’еў, мы ніяк не можам кусціка знайсці, каб там было тры або пяць ягад.
– Ну, паміж сябрамі ўсё павінна быць пароўну! – цвёрда заўважыла Лісяня, а Вожык тут жа нахмурыўся і засоп. – Але гэта не праблема, – працягвала Лісяня. – Адзін ідзе па тым боку сцяжынкі, другі – па гэтым. Так ні аднаго кусціка не прапусціш…

– Вось гэта правільна! – узрадаваўся Вожык і першы трохі паглыбіўся ў лес ад правага боку сцяжынкі.

А Заяц узяў лявей. Лісяня некаторы час ішло па сцяжынцы, потым падышло да Вожыка.

– Слухай, калючы, вось я табе што скажу, – ціха загаварыла Лісяня. – Вось ты ж не заўсёды бачыў, калі Заяц кусцікі знаходзіў з ягадамі, так?
– Ну так, – прыпыніўся Вожык у роздуме. – А што?

– А тое, – прыжмурылася Лісяня. – Мог жа ён і знайсці такі кусцік, дзе тры ягады… І з’есці хутка адну ягаду!

Вожык аж спыніўся:
– А навошта?!
– Эх ты, простая твая душа! Заяц мог даўно з табой параўняцца, а ты яму ўсё роўна вінен застаешся!

– Ды не хлусіў мне Заяц раней… Ён са мной заўсёды чэсна дзяліўся… – засумняваўся Вожык.
– Добра па сумленнаму дзяліцца, калі ўсяго шмат, – запэўнівала Лісяня. – А калі бачыш, што можа і не хопіць – думаеш, усе сумленныя? Ага, як бы не так… За ўсім глядзець трэба пільна…

– Не любіць Заяц ягады больш за мяне, – усё не мог паверыць Вожык.
– А пры чым тут любіць ці не любіць? – ужо шэптам працягвала Лісяня. – Тут важна, што як быццам ты яму павінен застаешся. Вось што дрэнна, згодзен?

– Так, даўжніком быць дрэнна, – змушаны быў пагадзіцца Вожык.
– Вось так, калючы, думай… – крыва ўсміхнулася Лісяня і паспяшалася: – Пайду, пагляджу: нешта Зайца не чуваць…

А Заяц сумна пераходзіў ад дрэва да дрэва, зазіраў за кусты – не было больш суніц!

– Што, нічога не знайшоў? – паспачувала Лісяня.
– Ага, зусім нічога. Ніяк не відаць…

– Гэта так, ягады ўбачыць не так і проста. Яны так пад лісточак схаваюцца! Вось Вожыку выгода – у яго нюх добры, ён адразу чуе ягаду. Тут у такой траве густой ды калі ты яшчэ ростам, як Вожык, лёгка можна ягаду-другую з’есці – ніхто і не заўважыць.

– А навошта Вожыку без мяне есці? – здзівіўся Заяц. – Ён жа мой сябар!
– Сябар то сябар, але калі вельмі ягады любіш… Вось не аддаў жа ён той лішняй ягады табе, а сам з’еў.

– Ды ніколі мяне раней Вожык не падманваў! – разгарачыўся Заяц.
– А заўсёды першы раз бывае, – хітра прыжмурылася Лісяня і нечакана гучна закрычала: – А вось мы і дайшлі!

І на самай справе – за гутаркамі неяк і не заўважылі, што ўжо на ўсю моц свяціла сонца, беглі па сінім небе лёгкія белыя аблокі. А перад сябрамі ляжала такая сонечная, такая цудоўная паляна!

– Вось, калі ласка! – шырока развяло лапы ў бакі Лісяня. – Выбірайце сабе месца для жылля. Табе, Заяц, вунь пад той нахіленай бярозкай добра норку зрабіць, – паказала Лісяня ў адзін бок. – А для Вожыка добра вунь там, дзе маладыя ялінкі гуртам растуць, – павярнуўся ён у іншы бок.
– Добрае месца, – сказаў Заяц.

– Прыгожая якая паляна, – пагадзіўся з ім Вожык. – І пад ялінкамі мне зручна будзе. Яны калючыя, і я калючы. Далёка вось толькі адзін ад аднаго… Мы яшчэ не абвыклі…
– А ў нас тут няма чаго баяцца, – супакоіла Лісяня Вожыка. – Затое ў госці будзе хадзіць цікавей сябра да сябра!

Заяц і Вожык разышліся – можа, нават, і з нейкай палёгкай. Таму што ім не вельмі зручна стала раптам глядзець адзін аднаму адкрыта ў вочы.

Толькі паспеў Заяц добра агледзецца – дзе б зрабіць сабе норку, як убачыў Лісяня.

– Так, нядрэннае месца, – ківала яно, гледзячы, дзе Заяц азначыў сабе капаць норку. – Толькі Вожык сабе лепшае месца выбраў.
– А як жа ён выбіраў, калі я першы сюды згадзіўся? – здзівіўся Заяц.

– А выбіраць, гэта жа не толькі першым быць, а і даць іншаму першаму ўзяць, што папала.
– Чаго тут «што папала»? – пакрыўдзіўся Заяц. – Мне падабаецца…

– Ну, давай-давай… Гэткі ты даверлівы, Заяц, – і Лісяня пабегла.

Вожык знайшоў сабе месца для хаткі пад ялінкай хутка. Ён стаў збіраць лісце, калі да яго прыбегла Лісяня.

– Як справы, калючы?
– Вось, будую, – адсопся Вожык…

– Так, не пашанцавала табе… Месца тут змрочнае, бывае, што і сыра. Вось у Зайца – з самога ўзыходу светла. Лепшае месца сабе Заяц выбраў.
– Мне і тут добра будзе, – заўпарціўся Вожык. – Я не зайздрошчу.

– Ды зайздросціць не трэба, а вось запомніць варта, як спрытна Заяц месца лепшае сабе забраў… – і Лісяня пабегла.

А Вожык склаў пад ялінкай сухое лісце і прысеў побач. Яму стала вельмі няўтульна. Здавалася, усё было добра: і паляну яны знайшлі, і месца на ёй шмат, і сонца, і ягады… Але чаму ж так сумна?

6. Час верыць

Заяц таксама нічога не рабіў. Ён сядзеў ля таго месца, дзе пачаў было капаць норку, і пра нешта думаў. Ужо і змрок стаў згушчацца. Яму стала вельмі журботна. Нарэшце ён падняўся і пайшоў да маладога ельніку.

Працяг на новай старонцы ніжэй!