Сонечная паляна, або Прыгоды Вожыка и Зайца ў дзівосным лесе

На палове шляху Заяц сустрэў Вожыка.

– А я да цябе іду, – проста сказаў Заяц. – Не ўмею я доўга крыўдзіцца. І сумна зусім. Парася бегла, сказала, што нікому верыць не трэба, так усе тут жывуць. Хто лепш за ўсіх абдурвае – таму і лепш. А потым Вавёрка спусцілася, сказала, што Парася – ілгун і ашуканец. І толькі яна сумленная на гэтай паляне. Чаму яны такія?

– Я не ведаю… – уздыхнуў Вожык. – Я таксама да цябе іду. Да мяне Барсучаня прыходзіла, і Вялікая Мыш… Яны мне таксама сябраваць прапаноўвалі, і вось гэтак жа аб іншых казалі, як і Парася, і Вавёрка… А навошта падманваць?.. Не Сонечная гэта паляна, хоць тут і сонца свеціць, і кветак шмат, і ягад… Я вось падумаў, мы з табой з-за ягад пасварыліся і забыліся, для каго паляну шукалі, навошта па лесе блукаем…

– А… мне Лісяня казала, што ты больш за мяне ягад знайшоў і без мяне іх з’еў… І што месца ты лепшае выбраў, – асцярожна сказаў Заяц.

– А мне Лісяня сказала, што ты спецыяльна, калі знаходзіў цотны лік ягад, адну з’ядаў, каб я ў цябе ў даўжніках заставаўся, – усміхнуўся Вожык. – І гэта ты месца лепшае выбраў.

– Вось яно што… А мы адзін на аднаго думаць пачалі…– усміхнуўся і Заяц і вельмі ціха, саромячыся крыху, дадаў: – Ты прабач мяне, што я пра цябе дрэнна падумаў.

– І ты мяне прабач, – з палёгкай выдыхнуў Вожык. – Я таксама Лісяняці амаль паверыў і падумаў, што ты мяне абдурыць можаш. Давай далей заўсёды, калі раптам засумняваемся, усё адзін у аднаго пытаць.

– Мы будзем аб усім прама пытаць адзін аднаго! – як клятву, вымавіў Заяц і паціснуў працягнутую лапу сябра.
– А зараз пойдзем разам пад ялінкі, там я лісця назбіраў, будзе мякка спаць, – прапанаваў Вожык.
– А раніцай? – спытаў Заяц.

– Давай назад пойдзем, – прапанаваў Вожык. – Не Сонечная гэтая паляна, зусім не такая, аб якой казаў дзядуля Крумкач…

Раніцай, з першымі праменямі сонца Вожык і Заяц сыходзілі з паляны. Яна яшчэ была пустая, зіхацела пад сонцам кропелькамі расы на кветках і траве. Ах, якой прыгожай яна была! І як не хацелася яе пакідаць…

Знаёмая сцяжынка вяла іх назад, да іх Елкі. Колькі крокаў ступілі, як прама перад імі апынуўся кусцік суніц. А на ім – тры сакавітыя, вялікія–вялікія, чырвоныя, духмяныя ягады!

– Ізноў тры ягады ў нас на шляху, – задумаўся Вожык. – Цяпер ты, Заяц, еш дзве ягады, а я – адну.
– Не буду я больш за цябе ягад есці, – адмовіўся Заяц.
– А як жа нам тады падзяліць тры на два?
– Не ведаю…

– І я не ведаю. Вось калі б з намі хто трэці быў… – уздыхнуў Вожык.
– Ура! Прыдумаў! – крыкнуў радасна Заяц. – Трэці потым прыйдзе.
– Дзе? Калі? – не зразумеў Вожык.

– Ды ўсё ж проста! Мы з’ямо па адной ягадзе – а адну пакінем! Хай яшчэ нехта ёй паласуецца!
– І праўда, – узрадаваўся Вожык. – Зусім у мяне думкі блытаюцца, калі перад сабой салодкае і смачнае бачу! Малайчына, Заяц!

Сябры сарвалі дзве ягады, з’елі – а адна засталася на галінцы. Яны адыходзілі ад гэтага кусціка суніц радасныя, што так проста аказалася знайсці рашэнне: усяго трэба было падумаць аб тым, хто ідзе за табой…

Зваротная дарога была доўгай-доўгай. Неўзабаве на неба напаўзлі хмары, стаў церусіць дожджык. Згубілася сцяжынка ў траве, сябры заблукалі. Цэлы дзень яны, галодныя, прамоклыя, хадзілі па незнаёмым лесе.

Сябры ўжо амаль страцілі надзею дайсці да Елкі да таго часу, пакуль не стане цёмна, калі Елка паўстала наперадзе – магутная, такая знаёмая ім, якая стала крышку роднай. Яны з палёгкай забраліся пад густыя лапы.

– Ты чуеш, Заяц, як спявае Елка? – ціха спытаў Вожык у сябра.
– Чую, – шэптам адказаў Заяц. – Толькі мне цяпер стала вельмі сумна ад гэтай песні. Быццам у мяне было раней нешта такое добрае-добрае, вельмі важнае, , а я яго страціў.
– І мне, – прызнаўся Вожык. – Нават плакаць хочацца…

7. Моцны слабаму не таварыш?

Раніца наступіла – волкая і хмурная. Вожык і Заяц так прывыклі да моху пад старой елкай, што яна ў гэтую раніцу падалася ім сваёй хаткай. Яны абышлі елку далей і ўбачылі яшчэ адну сцяжынку. Адразу ў яе пачатку чуць збоку біла з зямлі крыніца і бег невялікі раўчук у глухі лес. А крыху далей невялікая паляна была высланая кусцікамі суніц – з самай звычайнай, не вельмі буйнай, але салодкай і сакавітай ягадай.

– Вось гэта напэўна і ёсць сцяжынка на самую сапраўдную сонечную паляну, – узрушыўся ад убачанага Заяц. – Нічога дзіўнага, і сцяжынка не роўная, і без тых сакавітых ягад…

Тым часам дожджык імжыў і імжыў – сумны і надакучлівы. Было няўтульна і холадна. Лес вакол быў самы звычайны: вельмі нават падобны на іх родны лясок, вось толькі і тут Вожык, які ва ўсім сумняваўся, угледзеў для сябе адно дзівацтва і падзяліўся ім з сябрам:

– Лес нейкі вельмі чысты… Глядзі, ні кустоў маладых, ні дрэўцаў малых… Толькі дрэвы стаяць усе рослыя, моцныя…
– Ды ну цябе, – адмахнуўся Заяц. – Вечна ты ўсяго напрыдумляеш.

І тут цуд – мінулі яны яшчэ колькі метраў і ўбаку ад сцяжынкі раптам зайграла белым і зялёным з чырвонымі кропкамі ягад сунічная паляна. А трохі далей па ледзь чутнаму цурчанню знайшлі яны чысты раўчук. З задавальненнем паелі ягад, папілі чыстай вады. А тут і дождж перастаў, і неба стала святлець.

– Можа, блізка ўжо паляна? – з надзеяй услых памарыў Заяц. – Хай бы яна была самай простай палянай…
– Можа і блізка, можа, і будзе…, – прабурчаў Вожык. – Не падабаецца мне…

– Усё табе не падабаецца, калі ягад мала, – са смехам папракнуў Заяц Вожыка. – Пайшлі…

А сцяжынцы, здавалася, не будзе канца. Яна ўсё бегла і бегла скрозь нейкі вельмі правільны лес: тут усе дрэвы былі амаль аднолькавымі па вышыні і таўшчыні. Калі сябры стамляліся так моцна, што, здавалася, вось-вось зваляцца, раптам ізноў перад імі апыналася сунічная паляна і раўчук з халоднай чыстай вадой. Тут сонца цалкам вызірнула з-за хмар, і адначасова перад разгубленымі ад нечаканасці сябрамі адкрылася прасторная, залітая ўся залатым сонечным святлом паляна.

– Мы дайшлі, Вожык! Мы знайшлі паляну! Глядзі, тут няма ніякай агароджы! Тут усё гэтак жа, як і на любой іншай лясной паляне.
– Ага, усё звычайнае, – адказаў без радасці Вожык. – Вунь і гаспадары паляны нас сустракаюць… як звычайна…

Насамрэч, насустрач Зайцу і Вожыку з паляны выйшлі Медзведзяня, Ваўчок і Янот.

– Дабры дзень! – паспяшаўся прывітацца з імі Заяц. – Нашу родную паляну вось ужо некалькі месяцаў запар залівае дождж. Мы шукаем у лесе Сонечную паляну.
– Мы ўжо некалькі дзён шукаем , – дадаў Вожык. – Можа, вы прымеце нас і нашых сяброў – тых, хто застаўся там, і чакае нас з добрымі весткамі…

– Вядома, – кіўнуў Ваўчок.
– Нам заўсёды цікава, калі хтосьці да нас прыходзіць, – сказала і Медзведзяня. – А з кім з нас вы будзеце біцца?

– Навошта біцца? – разгубіўся Заяц.
– Каб пазнаць, хто за каго мацнейшы і потым займаць сваё месца на нашай паляне, – цвёрда сказаў Янот. – Такое правіла.

– Як жа адразу біцца? – здзівіўся Вожык. – І можна проста дужацца, калі ў вас такія правілы.
– Адразу біцца – гэта і ёсць адно правіла, – растлумачыў Ваўчок. – А дужацца ў нас не прынята – у нас ніякіх правілаў больш няма.

– Калі вы біцца не жадаеце, я вам адразу месцы дам, – загаварыла Медзведзяня. – Ты, Заяц, пойдзеш да мяне ў сакратары. Ты хутка бегаеш, вось і будзеш у мяне прыглядаць за ўсімі астатнімі. Я табе дам ручку і сшытак: запісваць, хто правініўся…
– А я Вожыка да сябе вазьму, – заспяшаўся Ваўчок. – Ён калючы, добра ягады ахоўваць будзе. Замест калючай агароджы.

– Не буду я калючай агароджай! – засоп Вожык. – І Заяц паслугачом не будзе бегаць. Мы – вольныя звяры…
– Ну, значыць, біцца! – падвёў рысу Янот. – Пайшлі ўсе на паляну.

І ўсе пайшлі на цэнтр паляны, ведучы з сабой Зайца з Вожыкам. А на самой паляне колам ужо сабралася мноства самых розных звяроў.

– Ціха ўсім! – закрычаў гучна Янот. – Да нас прыйшлі Заяц і Вожык. Яны хочуць жыць з намі на нашай паляне. У нас адно правіла: кожны сваё месца ў бойцы атрымлівае, і хто каго пераможа, той і яго жыллё займае. Заяц і Вожык, глядзіце: вы можаце біцца, пачынаючы або з самых слабых, або з наймацнейшых. Медзведзяня ўсіх у бойцы перамагло – хто яго адолее, то яго месца зойме. Потым Ваўчок. Потым Барсук, потым я і далей усе астатнія. Хто з вас першы біцца будзе і з кім?

Заяц і Вожык маўчалі, аглушаныя пачутым.

– Ну, чаго маўчыце? Хто першы пачынае? – усё прыспешваў Янот.
– Не будзем мы біцца! – нечакана ўпарта сказаў Вожык.

– Як гэта не будзеце? – здзівіўся Янот. – Усё, вы на нашай паляне, у нас – адно правіла: біцца!
– Адно, кажаце, правіла? – раптам хітра прыжмурыўся Вожык. – А ўсё астатняе без правіл?

– А астатняе без правіл, – зарагатала Медзведзяня. – Дазволена!
– Калі так, мы з табой, Медзведзяня, біцца будзем!

– Ты – са мной? Ой, трымайце мяне!
– Не я з табой – а мы з табой! – тупнуў Вожык па зямлі. – Мы ўдваіх з Зайцам зараз з табой біцца будзем!

На паляне наступіла замяшанне. Янот разгублена круціў галавой па баках, пазіраючы то на Ваўчка, то на Медзведзяня.

– Нельга двое на аднаго…
– Не хлусі, паласаты! – выгукнуў Вожык. – Хто сказаў, што правіла толькі адно – хто перамог, той і галоўней? Ты сказаў. А мы ўдваіх з Зайцам – сябры! Мы ёсць той самы адзін «хто». Ну, дык бараніся!

Медзведзяня разгубілася. З адным Зайцам яно б без праблемы ўправілася, ды і з Вожыкам таксама. Але іх двое будзе…

– Ну, што, Медзведзяня, выходзь у цэнтр, – стаў клікаць Вожык.
– Правальвайце лепш, куды ішлі! – загыркала Медзведзяня. – Мы вас не прымаем. Ідзіце, куды ішлі!

– Ну і пойдзем, – ані не засмуціўся Вожык, якому хоць і было страшнавата, але з Зайцам ён пачуваў сябе спакойней.

А потым ён звярнуўся да звяроў, што абступалі вакол паляну:

– Гэй, звяры: само Медзведзяня сказала, што на паляне адно правіла: хто перамог, той і мацней. А гэта значыць, што не адной Вавёрцы супраць яго можна ісці, а ўсім адразу! Калі вы ўсе разам станеце адным – хай тады паб’юцца Медзведзяня і Ваўчок!

– Калі хто жадае з намі ісці – пайшлі, – дадаў Заяц. – Мы шукаем сапраўдную Сонечную паляну: на якой не бывае боек і ніхто там нікім не кіруе, дзе не бывае хітрасці і зману, дзе кожны можа пабудаваць сабе сваю асобную хатку і рабіць тое, што яму падабаецца – галоўнае, каб не рабіць дрэнна іншым. Хто з намі?

Але ніхто са звяроў вакол не адклікаўся.

– Хадзем, Заяц, – нявесела паклікаў Вожык. – Ізноў мы памыліліся…

Іх праводзілі самымі рознымі поглядамі: хто са страхам, хто са шкадаваннем, хто з абыякавасцю. Але заўважылі сябры, што былі сярод усіх і позіркі захаплення.

8. Цяжкае вяртанне

Толькі к вечару, калі стала хутка цямнець у мокрым лесе, Вожык і Заяц, вымаклыя пад зноў пайшоўшым дажджом, дабраліся да Елкі. Ох, як сумна і тужліва было ў іх на душы!

– Можа, і няма такой казачнай паляны, – думаў услых Заяц. – Крумкачу што – ён высока лётае, яму і такая паляна, дзе сёння мы былі, здасца зверху самай Сонечнай. А вось калі ўніз спусціцца…

Сябры прыціхлі, прыслухваючыся – ізноў меладычна шумелі над імі галіны Елкі. Вожык напружана моршчыў лоб і раптам ускочыў, радасны і ўзбуджаны:

– Я ўспомніў! Я ўспомніў, што за мелодыю цяпер чую!

І ён нягучна праспяваў:

– Над нашай палянай ноч наступіла.
Спі мой сыночак, калючык мой мілы…

І яшчэ цішэй, расчулены, дадаў:

– Гэтую песеньку мне мама спявала, калі я быў зусім маленькі…

– Не можа быць, – ашаломлена прагаварыў Заяц. – Я чую іншую песню… Я ўспомніў, мамчына песня, вось:

Зоркі над нашай палянай гараць
Зайчыкам малым яны кажуць спаць…

Сябры са здзіўленнем глядзелі адзін на аднаго.

– Гэтая Елка нам спявае тыя песні, якія нам спявалі нашы мамы. Табе – песню тваёй мамы, а мне – маёй, – сказаў Вожык.
– Але навошта? – здзівіўся Заяц.

– Мусіць, Елка жадае, каб мы ўспомнілі аб сваіх мамах…
– І аб сваёй паляне, – дадаў Заяц.

– Страшна, мусіць, у нас цяпер дома, – стаў разважаць Вожык. – Раўчук яшчэ больш выйшаў з берагоў… І есці там няма чаго…
– А мы тут ягады свежыя, сакавітыя, кожны дзень ямо, спім у цёплым моху, – услед яму казаў Заяц.

– Можа, там, на нашай паляне, некаму дапамога патрэбна. У Аленіхі павінна было Аленяня нарадзіцца, а раптам яе ляжанку вадой заліло?
– І Крумкача мы аднаго пакінулі… А дупло ўжо працякаць пачало…

Вожык і Заяц успаміналі сваіх сяброў, знаёмых, якіх пакінулі на паляне і адчувалі сябе вінаватымі. І быццам няма ніякай віны ў Зайца і Вожыка, што не знайшлі яны нічога… Але вось цяпер яны ў цеплыні – а як там іх сябры? Бо нездарма ж старая Елка напявала ім кожную ноч калыханкі іх маці, калыханкі, у якіх была іх паляна, іх родны дом…

– Нам вяртацца трэба, – выказаў Вожык услых тую думку, што авалодала абодвума. – Трэба нешта іншае прыдумляць, а не шукаць шчасце ў цёмным лесе.
– Трэба вяртацца, – пераканаўча сказаў і Заяц. – Раптам камусьці дапамога наша патрэбна? Раптам мудры Крумкач нешта прыдумаў?

…Сябры заснулі, супакоеныя тым, што рашэнне прынята: яны заўтра раніцай пойдуць назад – на сваю, змоклую наскрозь, залітую раўчуком паляну. Можа, стары Крумкач нешта прыдумаў, знайшоў адказ…

Яшчэ толькі развіднела ў лесе, а Вожык і Заяц ужо не спалі – ім не цярпелася адправіцца ў шлях.
Раптам абодвум ім стала здавацца, што на іх паляне здарылася нешта надзвычай важнае: можа быць, некаму вельмі патрэбна іх дапамога, можа, з іх палянай здарылася няшчасце. Раптам яны ўсвядомілі, наколькі ім дарагая іх уласная паляна… Так, няхай мокрая, няхай з пахмурным небам – але яна свая… Там усё знаёма, там усё зразумела і проста, там такія шчырыя сябры, там усе жывуць па самым простым і справядлівым законе ўсіх жывых: жыві з суседам так, як бы ты жадаў, каб сусед жыў з табой…

З нецярпеннем сябры сталі абыходзіць велізарны ствол Елкі… Вось тая сцяжынка, што вывела іх учора на паляну, дзе кіруе сіла, вось па гэтай дарожцы яны патрапілі на паляну хітрасці, вось тая самая сцяжынка роўнасці і аднолькавасці…

Але дзе ж іх сцяжынка да хаты? Не можа быць!

Пачатак сцяжынкі ледзь угадваўся перад імі – а далей усё густа-густа зарасло. Лес наперадзе стаяў пануры, жудасна чарнелі мёртвыя дрэвы, вільготна блішчэлі ствалы.

– Як быццам шмат-шмат гадоў мінула, – заклапочана прагаварыў Вожык. – А ўсяго ж некалькі дзён прайшло… Трэба ісці.

Яны адважна ступілі ад елкі ў глыб лесу, рассунуўшы густыя зараснікі. І відаць, нават менавіта тое, што дарога дадому выглядала вельмі цяжкай, яшчэ больш надало ім упэўненасці, што на сваю родную паляну яны павінны вярнуцца абавязкова!

Чаму? Ды хто яго ведае. І толькі Заяц выказаў здагадку:

– Мусіць, гэта правільна, калі да добрага дома вядзе вельмі цяжкая дарога. Калі ісці нам было вельмі лёгка і проста, мы зусім не туды прыходзілі.

– Відаць, так і ёсць, – адказаў Вожык. – Не бывае простых і роўных дарог да ўтульнага дома…

То пякучая крапіва, то дзядоўнік калючы, то непралазны маліннік станавіліся ў іх на шляху. Яны перабіраліся праз адно ўпалае дрэва – і пападалі ў гразкае балотца з асакой, такой вострай, што да крыві рэзала лапы. Але Вожык і Заяц упарта, падпарадкоўваючыся нейкаму ўнутранаму клічу, ішлі і ішлі – усё прама і прама. І чым больш перашкод станавілася на іх шляху, тым больш было ўпэўненасці ў іх маленькіх сэрцах: яны ідуць правільна, іх паляна кліча іх да сабе, яна дапаможа ім здалёку не зваліцца ад бяссілля, не звярнуць назад…

А над галовамі сяброў мацней зашумелі кронамі дрэвы. Мокрая завісь, што да гэтага густой смугой вісела ў паветры, пацяжэла, сабралася ў кроплі – і пайшоў дождж. Спачатку дробны, потым кроплі станавіліся ўсё буйней і ўжо балюча хвасталі па галовах і спінах. Вецер зашумеў яшчэ мацней, пагрозліва разгойдваліся старыя дрэвы, раптам дзесьці ўбаку раздаваўся трэск – падала з шумным уздыхам дрэва. І ўсё часцей перад сябрамі на іх шляху паўставалі велізарныя сукаватыя вываратні, праз якія так цяжка было перабірацца… Здавалася, сіл не засталося зусім. Змоклыя наскрозь, змёрзлыя і вельмі стомленыя ішлі Заяц і Вожык па ледзь бачнай сцяжынцы – ішлі да сябе дадому.
Наперадзе пачало святлець – гэта надало вандроўнікам сіл. Паляна, іх паляна, была ўжо зусім блізка, яны адчувалі гэта.

І яна адкрылася перад імі…

Якой бездапаможнай і сумнай яна была!

Ужо амаль напалову затопленая вадой раўчука, які так моцна разліўся, уся працятая дажджом наскрозь, пустынная, шэра–зялёная без адзінай кветкі на ёй… Усё гэтак жа церусіў дождж…
Але, нягледзячы на гэты выгляд, сэрцы сяброў напоўніліся радасцю – як выдатна зноў апынуцца дома! Хай гэты дом пакуль і не самы лепшы…

Праз вялікія лужыны вады, вязнучы ў мокрай траве, сябры дабраліся да таго самага пня з дуплом, адкуль некалькі дзён назад яны пачалі свой шлях – да хаткі Вожыка.

9. Калі разам…

У дупле, якое цяпер працякала ў некалькіх месцах, сядзеў іх знаёмы – стары мудры Крумкач.

Працяг на новай старонцы ніжэй!