|
|
Жыла некалі вельмі даўно на адным лясным хутары знахарка-лекарка. Хутар той каля самой пушчы знаходзіўся, побач з невялічкім, як дзівоснае люстэрка, возерам. З усіх бакоў жыллё ад дурных позіркаў, ад шалёнага паўночнага ветру густы ядлоўцавы хмызняк закрываў. Хто не ведаў пра маленькую сцяжынку, якая хавалася сярод стогадовых елак і дубоў, той і не ведаў, дзе знаходзіцца жыллё знахаркі. А жанчына для людзей многа добрага паспела зрабіць: ратавала ад цяжкіх хвароб дарослых і дзяцей, страшныя сны вылівала гарачым воскам і папярэджвала заўсёды аб сухавеях і завірухах калючых. Ні днём, ні ноччу не было ў лекаркі вольнага часу за працай сваёй. Але як кажуць мудрыя старыя: “Добрая справа ніколі ў памяці не застаецца”.
Нехта чорныя думкі ў сваім сэрцы схаваў, а потым шлях да нядобрага чараўніка знайшоў. Грошай нават важка адлічыў, каб чары несусветныя на знахарку наслаць. А была ў той жанчыны дачушка гадкоў шасці, з лагодным чыстым сардэчкам, вельмі здольная ў навучанні і спрытная ў працы. Матуля яе іскаркай клікала, бо тварык маленькай дзяўчынкі заўсёды нейкім цёплым святлом зіхацеў.
Ну дык вось, пачаў гэты чараўнік чытаць закляцце з кнігі, зробленай са шкуры людской, каб ператварыць лекарку ў нейкую страшную пачвару і нават да сярэдзіны чорны рытуал давёў, але раптам месяц, які вісеў у небе начным, дакрануўшыся да злыдня, усе нікчэмныя словы знішчыў і ў бок ад жанчыны адштурхнуў. Паляцела закляцце не на жанчыну, а на малую, што побач стаяла. Але нічога не змаглі зрабіць чары – чыстая яе душа была, яшчэ не сапсаваная. Не ў пачвару цяжкае закляцце ператварыла сваю раптоўную ахвяру, а ў прыгожую, зялёнага колеру, знічку-невялічку. Узляцела яна ў начное цёмнае неба і там побач з вялікай блакітнай зоркай засталася. А тое, што не змагло дакрануцца да малой, назад да чараўніка вярнулася і згарэў вядзьмар, як сухая яловая лучына, ў адно імгненне, нават попелу смярдзючага пасля сябе не пакінуў. Як жыў, так і знік, ні кветак табе, ні добрай дамавіны.
Часу з таго выпадку вельмі многа мінула, пачалі людзі забывацца, што здарылася з лекаркай і яе дачкой. Ды толькі тая знічка ўсё часцей папярэджвала людзей, прыходзячы ў сон да маленькіх дзетак кожную суботу, аб хваробе цяжкай, якая на зямля родную з захаду надзвігалася і тлумачыла, што трэба рабіць, каб прыпыніць невядомую хваробу. Малыя потым бацькам сваім раніцай убачанае і пачутае перадавалі. Бацькі ўголас смяяліся: “Чаго толькі дзеткі нашы не прыдумаюць пасля спякотнага летняга дня!”
Смяяліся, смяяліся ды потым заўважаць пачалі: спачатку каровы захварэлі і малако знікла, затым козы, сабакі і куры занядужылі. Прыйшла чарга людзей зорачку малую прасіць, каб абараніла іх хаты і сем’і вялікія. У поўнач, калі месяц худы і тонкі быў, растрасла знічка-невялічка над родным краем сваім нейкія таямнічыя залатыя знакі-рыскі, адгарнула ад людзей жудаснае паветра з хваробай, святлом сваіх зялёных праменьчыкаў усё нядобрае знішчыла. Да самай раніцы над лесам яна вісела, а потым ў ранішнім паветры, два разы людзям лагодна падмігнуўшы, зусім знікла.
Кажуць, што пакуль усё добра на зямлі і ў душах нашых, спіць знічка недзе вельмі далёка, далёка. Але, як толькі пачнуць чорныя хмары набліжацца да зямелькі беларускай, узыдзе яна раптам побач з вялікай блакітнай зоркай, каб дапамагаць і ахоўваць народ наш. Калі вы яе не бачыце, значыць не ўсё так кепска з намі. Не пагублялі яшчэ мы сваё чыстае сумленне, пяшчоту і дабрыню сваю. А душы нашы яшчэ не высахлі і не счарнелі. Да пабачэння, але не забывайце паглядаць наверх.
Сяргей Качанаў-Брандт, 10.03.2015
Амаль народная казка
Вы чуеце, дзеткі, як каля лесу, на самым яго ўскрайку, рыпіць цяжкае кола млына? Не чуеце? Дык прыслухайцеся паўважлівей і вы пачуеце вельмі цікавую гісторыю, што прынесла сцюдзёная вада з велічнай і прыгожай ракі Беразіны. Калі ж вы не ведаеце мовы рачных хваляў, тады я перакладу яе для вас. Вы зразумееце, як гэта цікава слухаць аб чым спявае драўлянае кола пад шумным націскам вадзяных струменяў. А пачуўшы адзін раз, вам спадабаецца вельмі і вы пажадаеце яшчэ і яшчэ. Дык сядайце паўтульней побач і ўважліва слухайце мяне. Я пачынаю распавядаць.
У цёплай вадзе неглыбокай тарфяной сажалкі, пад каранямі згорбленай ад часу альхі, жыў сабе тлусты Заможны Лінь. Ежы ў сажалцы было вельмі шмат, а драпежных шчупакоў з акунямі – ніводнага. Вось і патаўсцеў Лінь, зрабіўся на выгляд, як зялёная патэльня з хвастом.
Жыў у сажалцы таксама Хударлявы Чорны Уюн. Цалюткімі днямі і начамі ён працаваў на пана Заможнага Ліня – узбіваў пад яго бакамі тарфяны глей ды чысціў зялёную тоўстую скуру гаспадара мяккім падводным мохам. Таксама ён гатаваў ежу, варыў каву з зерня жоўтых вадзяных кветак і лавіў маленькіх жучкоў-плывункоў самаробнай сетачкай, бо іх заўсёды Заможны Лінь ужываў разам з салёнымі смаўжамі на вячэру. Ніхто не ведаў, што з’явілася раней на гэтым свеце – тарфяная сажалка ці яе гаспадар, якому доўгі час належала цёмная вада і ўсё, што ў гэтай вадзе і пад вадой плавала, расло і скакала. За ўсю сваю цяжкую працу Хударлявы Уюн толькі адно ад тоўстага Ліня атрымаў – дазвол жыць у гэтай сажалцы.
Дзень цягнуўся за днём, як шэрая кудзелька. Тыдзень за тыднем, месяц за месяцам… Зрабіўся Заможны Лінь яшчэ больш тоўстым і нязграбным, усё больш ён сабе ежы патрабаваў. Цяпер служка нават часу на кароткі сон не меў – працаваў без адпачынку і працаваў.
А аднойчы Лінь запатрабаваў у малой рыбкі, каб тая яму салацік згатавала і не абы які, а з травы, што на беразе побач з чорнай альхой расла. Ні пра што іншае слухаць не хацеў:
— Або ты мне салацік прыгатуеш, або я цябе са сваёй сажалкі выкіну вон. Няма чаго рабіць Хударляваму Уюну, пачаў ён з вады на бераг скакаць у траву, па каліву збіраць. Скакаў, скакаў, ды сам на беразе апынуўся. Ляжыць, вочы шырока расплюшчыў і не дыхае, бо на паветры рыба дыхаць не можа, толькі рот шырока адкрывае.
Побач казляня гарэзівае завіхалася, заўважыла, што рыба на бераг трапіла, дапамагчы вырашыла, пыскай сваёй у бок тыркнула і зваліўся небарака ў ваду. Ачуняў трошкі і бачыць, што малое бадлівае яшчэ і патрэбнай травы выпадкова накідала. Пачаў ён траву гэтую збіраць і салацік гатаваць, а пра казляня зусім забыўся. Наеўся Лінь смачнага і не можа ціха на баку ў глеі ляжаць. Патрабуе здурнеўшая ад тлусту рыба нешта зусім неверагоднае – срэбраны званочак, які на сваёй шыйцы казляня носіць. Спадабаўся заможнаму Ліню яго салодкі, меладычны гук.
— Калі ты мне не прынясеш званочак, дык забірай свае рэчы і прэч з сажалкі!
Занепакоіўся Уюн, але што рабіць, трэба загад выконваць. Памкнуўся бедалага зноў да каранёў чорнай альхі, а там вось дык цуд — казлянятка зачапілася за яе галлё званочкам, матузок якога абарваўся і зваліўся ён у цёмную ваду. Схапіў Уюн званочак і да хаспадара хутчэй паплыў. Цалюткі дзень забаўляўся Заможны Лінь з новай цацкай — то так круціў, то гэтак, цудоўны гук здабываў, але да вечара яму гэта справа прыелася. Новы загад атрымаў бедны Уюн.
— Калі да цемнаты мяне не напалохаеш, клунак на плечы і ідзі куды твае вочы глядзяць, але далей ад сажалкі.
Плача бядняк, што рабіць, такі загад, каб выканаць – яшчэ адзін цуд патрэбны. Пачаў ён тады птушак клікаць, але птушкі лясныя не пачулі яго. Адзін толькі Коршак прыляцеў аднекуль і стомлена на галінку альхі прысеў. Той альхі, што ад часу згорбленай стала і каля самой сажалкі стаяла. Выслухаў яго Коршак, нічога не прамовіў, а ўзвіўся ў блакітнае неба і паляцеў на поўнач.
Праз нейкі час вярнулася птушка назад, трымаючы ў сваіх кіпцюрах галоднага шчупака, якога затым у сажалку ўкінула. Шчупак у цёмнай тарфяной вадзе крутануўся туды-сюды і тоўстага Ліня ў глеі заўважыў і паплыў у той бок, ужо нікуды не спяшаючыся — тоўстая і тлустая рыба ўцякаць не вельмі спрытна можа. А Хударлявага Уюна драпежнік на потым пакінуў. Разварушыў шчупак хвастом глей, пашчу раскрыў, а тым часам Хударлявы Уюн сцягнуў срэбраны званочак і з ім да альхі паплыў. Там яго стары знаёмы, Коршак, заўважыў і дзюбай за матузок ад срэбранага званочка ўхапіў, падняў Уюна ў паветра і ў імгненне вока ў другую сажалку каля вёскі перанёс:
— Жыві, Хударлявы і пра добрыя справы памятай!
А званочак Коршак потым малому назад вярнуў:
— Скачы, гарэза шэрае, і не губляй яго болей!
А што здарылася з Тлустым Лінем, ніхто не ведае. Напэўна, ён памёр ад жаху. Сажалку тарфяную наступнай вясной жвірам занясло, альху на дровы спілілі. Кладачкі на сажалцы каля вёскі, там, дзе цяпер з другімі ўюнамі жыве наш знаёмы Хударлявы, новыя зрабілі. Няма ўжо гаспадара, няма каму служыць і загады выконваць.
Але гэта ўжо зусім іншая цікавая гісторыя. Да новых сустрэч!
Сяргей Качанаў-Брандт, 04.03.2015
Гiсторыя, якая вельмi падобная на казку
ЧАСТКА ПЕРШАЯ
Вучыўся ў аднаго варажбiта малады хлопец. Вельмi яму хацелася людзям дапамагаць. Грошай на вучобу не было зусiм, бацькоў таксама (памерлi ў дзяцiстве), а як жыць юнаку аднаму i без раднi? Bось i знайшоў сабе працу — зёлкi збiраць у лесе, потым лекi з iх па загаду свайго настаўнiка рабiць. Праца цяжкая, ад ранiцы да вечара на нагах. Ноччу
таксама трэба за зоркамi назiраць i розныя iншыя, не дзённыя справы выконваць – збiраць жабянят, яшчарак, зямлю з могiлак цi густы туман каля балотаў. Усе спатрэбіцца варажбiту, цягнуцца да яго людзi, каб свайму суседу дрэннае зрабiць. Нехта хоча сэрца дзявочае прываражыць, а хтосьці не супраць i душу сваю аддаць замест аднаго толькi жадання. Заплацi грошы i будзеш мець за iх усё, што толькi пажадаеш.
Аднойчы атрымаў вучань ад свайго настаўнiка загад: калі поўны месяц узыйдзе, на балота схадзіць, каранёў дзівасілу нарваць, трошкі піявак чорных, ды камарыных крылаў назбіраць для адной субстанцыі.
Усё б нічога, ды гаворкі розныя пра гэта балота сярод людзей хадзілі, што жыве там на маленькім востраве, які падобны на вялізную купіну, адна знахарка. Дык яна, тая жанчына, чымсьці на жабу падобна і ящчэ мае моц аддаваць загады розным пачварам: змеям, яшчаркам і нават кажанам з камарамі. Жудасна юнаку ў поцемках сярод чароту ды кустоў вярбы камароў шукаць, але да раніцы ўсё павінен у торбу сваю пакласці. Толькі апошнюю піяўку злавіў, як бачыць, што збоку ад смярдзючай тухлай вады, быццам, нехта святло запаліў. Агеньчык зусім малы, не свеціць нават, а як жучок начны жоўтым тлее. Прыгледзеўся юнак, а гэта з чароту і вербных галін хатка на купіне пабудавана і жаб вакол яе столькі, што напэўна з усяго балота сабралі іх на гэта месца. Зялёныя, брыдкія, шэрыя, нават зусім чорныя, сядзелі земнаводныя істоты і ўважліва назіралі чым займаецца тут хлопец. А затым пачвары ў адзін голас разам заквакалі, аж мурашкі па скуры хлопца пабеглі, і дзверы ў хатцы са скрыпам адчыніліся.
З каганцом у руках выйшла гаспадыня, зусім старая і скручаная жанчына, яе бруднае адзенне вісела лахманамі, а тлустыя калматыя валасы тырчалі ў розныя бакі, вочы глядзелі не міргаючы і ад гэтага рабілася яшчэ жудасней. Тонкія, як у жабы, губы расплюшчыліся і юнак пачуў слізкія, быццам ціна, словы:
— Добрай ночы, хлопчык! А я цябе даўно чакаю. Твой гаспадар не расказаў табе, што ты павінен тыдзень ў мяне працаваць, каб атрымаць адзін настой для свайго настаўніка. Бачу, што не ведаеш нічога. Заходзь у хату ноччу, на маім балоце вельмі-вельмі небяспечна. А я цябе гарбатай з вераску пачастую. Заходзь хутчэй, бо туман густы балота накрывае. Зрабіў хлопец крок, не ідуць далей ногі, але што рабіць — у адно імгненне з усіх бакоў туман густы з’явіўся і пачаў хаваць пад сябе і купіны, і хмызняк, і войска жаб. Каб не паспеў ён увайсці своечасова ў хатку, з’еў бы туман, як галодны ненасытны звер і яго, нават слядоў бы не пакінуў.
Унутры памяшканне здавалася не такім маленькім. Пасярод стаяў драўляны, пачарнеўшы ад бруду, стол, некалькі кульгавых лавак у куце, складзены з камянёў агмень. Усюды ляжалі сухія травы, карэнні і многа рознага таго, што ніхто ніколі ў сваім жыцці нават і не бачыў. Паветра ў хаце было цяжкае ад недасушаных балотных гадзюк, трытонаў, кажаноў. Гарэла чорная свечка з нейкага пратухшага здору, але святла яна не прыбаўляла. Гаспадыня працягнула юнаку гліняны кубак.
— Вось, выпі і холад непраходных балот цябе не кране болей, бо зёлкі і замова не дадуць яму зрабіць гэта. Ад кубка ішоў густы духмяны пар, ён быў падобны на пах спелых дзічак, такі знаёмы з дзяцінства.
Хлопец заплюшчыў вочы і глынуў варыва. Адразу сэрца пачало мацней біцца, ўсё пачварнае ператварылася ў цудоўнае, цела зрабілася лёгкім і паляцела вясёлай птушкай у каляровую цемру.
Працяг будзе.
Сяргей Брандт, 05.08.2014
На адным лясным хутары жыла сям’я панскага лясніка: бацька, маці і тры сыны. Старэйшы меў ужо амаль дваццаць гадкоў, сярэдні толькі сямнаццатае лета сустрэў і малодшы — зусім маленькі дзесяцігадовы хлопчык Цімошка. Розныя былі браты па сваіх поглядах на жыццё і па адносінах да простага беднага люда. Адзін грошы, заробленыя ў скарбонку хаваў, ніводнага грошыка на пазыку ці на добрую справу нікому не даў. Другі — толькі па дзеўках ды па святах хадзіў, танчыць любіў, спяваў добра ён і шукаў сабе жонку-прыгажуню і, каб яна прыгажэй за паненку тварам сваім была. А малодшы Цімошка заўсёды хворым птушкам, звярам дапамагаў, бабульцы вады прынесці ці дроў да печы, вось ён побач. Жыла сям’я небагата, але гаспадарка дагледжанная і спраўная была, бо працавалі браты супольна з раніцы да вечара.
Аднойчы па лясной сцяжынцы ў суседнюю вёску шчасце людское бегла. Песні вясёлыя спявала гарэзліва скакала на ножках, як маленькае казляня. Скакала і не заўважыла паляўнічую яму, зробленную на дзікіх свінней. Звалілася ўніз, а вылезці наверх не можа, вельмі глыбока. Пачало крычаць і прасіцца:
— Людцы дарагія, ратуйце! Выцягніце мяне з ямы, любое жаданне выканаю.
Побач у лесе старэйшы сын лясніка грыбы на поліўку збіраў, лямант пачуў і першы да пасткі падбег, а там нешта жоўтае і жвавае сядзіць. Пытаецца хлопец:
— А што ты за звер мне невядомы?
А тое жоўтае і адказвае яму:
— Шчасце я, чалавек! Чаго ты хочаш атрымаць ад мяне?
Пачухаў патыліцу старэйшы сын і кажа:
— Мех грошай срэбраных хачу.
— Хочаш, дык трымай. А цяпер мяне выцягні, але таго ўжо і след з грашыма прастыў. Сядзіць шчасце далей, сляза па шчацэ коціцца і раптам:
— Прывітанне, — стаіць сярэдні сын на краі пасткі і пытае:
— Ты што за стварэнне такое? — яму брат калі на хутар мех з грашыма прынёс — усе і расказаў. Стварэнне слёзы выцерла і кажа:
— Шчасце я, чалавек! Што табе ад мяне патрэбна?
— Ну, дык жонку хачу, прыгажуню такую, што свет не бачыў, тварам, каб прыгажэй за паненку была.
Толькі сказаў, бачыць побач прыгажуня стаіць і такая, што нават сонейка пачырванела ад яе прыгажосці.
— А цяпер мне дапамажы! — просіць шчасце.
Але няма нікога побач, ціха ў лесе Амаль да самых поцемкаў шчасце ў яме сядзела. Потым чуе, ідзе нехта, а гэта Цімошка малы з вёскі бег на хутар. Там ён дапамагаў адной бабульцы сена ў копы складваць. Глядзіць малы, а ў яме нейкі смешны зверык сядзіць, плача. І пытаецца:
— Як ты, малое, сюды трапіла? Напэўна за птушкамі ганялася і пастку не заўважыла? Ты хто такі? На бабраня зусім не падобны. Шчасце я, хлопчык.
— Давай я цябе шчасце наверх выцягну!
Сказаў — зрабіў, хлебам пачаставаў і слёзы бедалазе далонькай выцер. А потым дахаты пабег, дзе яго яшчэ праца чакала. А шчасце пастаяла на сцяжынцы, усміхнулася шчыра і за хлопчыкам услед пайшло. Як жа не пайсці за тым, хто цябе выратаваў і нават узнагароды за гэта не папрасіў. Такім людзям патрэбна дапамагаць не грашыма, не прыгажосцю, а добрай парадай у патрэбных справах. А што ты хацеў бы атрымаць ад шчасця, калі яно ідзе за табой ўслед.
Сяргей Брандт, 25.07.2014
Крыніца малюнка http://music-fantasy.ru/materials/ravel-moya-matushka-gusynya
|
|
