Усе рубрыкі

Шэрая птушка. Сяргей Брандт

ці
“А колькі мне, зязюля, гадоў яшчэ засталося?”

Захацелася неяк аднойчы зязюльцы шэрай адной з самых цудоўна-спяваючых птушак стаць. За дапамогай яна паляцела да жоўтага сонейка, што над лесам толькі ўзыходзіла:
— Дапамажы мне, цёплае і пяшчотнае сонейка! Вельмі ж хочацца спяваць так, каб нават паветра ад майго спеву не рухалася зусім, а слухала толькі мяне і слухала”.
— Разумееш, шэрая птушка, на свеце ўжо ёсць вялікае мноства добрых спевакоў і спявачак. Усе яны вельмі цудоўна ўголас спяваюць і так хораша, што здаецца мне — не трэба яшчэ адной новай. Табе, птушка, другой справай патрэбна займацца і час людзям нагадваць сваім праўдзівым пералікам.
Не спадабалася зязюлі тое, што ей сонейка прамовіла. Паляцела яна далей да ветрыка паўднёвага. Можа ветрык ёй дапамагчы зможа? Паўднёвы ветрык на галінах аднаго вялікага дуба адпачываў пасля таго, як цалюткую ноч хмаркі дажджавыя з-за гор далёкіх да ляснога краю падганяў.
— Дапамажы мне, лагодны і добры ветрык! Вельмі ж мне хочацца спяваць так, каб нават рэкі свае хвалі блакітныя спынялі ад майго цудоўнага спеву і, каб вада не рухалася зусім, а толькі мяне слухала і слухала.
— Не разумееш ты нічога, птушка шэрая. Навошта табе спяваць цудоўна, калі маеш такую сур’ёзную справу – пералік часу весці, лічыць хвілінкі хуткія і ператвараць маруднае ў цікавае. Нікога ты, птушка, не чуеш і не хочаш чуць, бо занадта ганарлівай зрабілася. Другой справай патрэбна займацца таксама – дзетак сваіх расціць.
Вельмі не спадабаліся зязюлі словы паўднёвага ветрыка. Паляцела яна да часу сусветнага, які паміж небам і зямлёй, днём і ноччу, як бліскучае возера разліўся.

kukushka2

— Дапамажы мне, час сусветны і бессмяротны! Хачу я спяваць так, каб нават хвілінкі хуткія, мае спевы слухаючы цудоўныя, на адным месцы ў нерухомасці застывалі, а толькі мяне слухалі і слухалі.
— Якая ты неразумная, шэрая птушка. Ніхто на белым свеце не можа лічыць так, як ты лічыш. Ніхто із птушак нават не ведае пра тое, што час — ёсць істота жывая і неміласэрная. Ты хочаш, каб цябе слухалі? Добра. Я зраблю так, каб табе ніколі часу не хапала, каб толькі ты ўслед за часам лётала, а дагнаць ніколі не змагла б. На тысячу гадоў табе, птушка, такое выпрабаванне, — прамовіў ціха час і ўжо амаль тысячу гадоў шэрая зязюля кукуе ды кукуе, спяшаецца, збіваецца, зноў пачынае. Нават хвілінкі не застаецца дзетак сваіх вырасціць! Хавае яна свае яйкі ў чужыя птушыныя гнёзды і плача ўголас потым, лічыць і плача. Слухаюць яе людзі, не разумеюць нічога, пытаюцца ў птушкі:
— Зязюля, зязюля, а колькі мне яшчэ гадоў засталося?
Лічыць птушка, але не людзям, а сабе тыя дні, тыдні, што засталіся ёй у дар за сваю ганарлівасць. Ды вось бяда якая! Кожны раз яна па-новаму лічыць, бо час кожную хвілінку змяняецца. Паспрабуй яго ўтрымаць ці дагнаць, калі маеш такую здольнасць! А хвалі свой час прыпыняюць, слухаючы шэрую птушку. Паветра нерухомым робіцца. Нават час, істота жывая, назад зазірае, бо гэтак цудоўна спявае зязюля сваю песню. А можа яна так горка плача?

Сяргей Качанаў-Брандт, 16.03.2015

Крыніца ілюстрацыі: http://design-kmv.ru/art-baraxolka/art-kalendar/26-maya-prazdnik-kukushki-kumlenie.html

Знічка-невялічка. Сяргей Брандт

Жыла некалі вельмі даўно на адным лясным хутары знахарка-лекарка. Хутар той каля самой пушчы знаходзіўся, побач з невялічкім, як дзівоснае люстэрка, возерам. З усіх бакоў жыллё ад дурных позіркаў, ад шалёнага паўночнага ветру густы ядлоўцавы хмызняк закрываў. Хто не ведаў пра маленькую сцяжынку, якая хавалася сярод стогадовых елак і дубоў, той і не ведаў, дзе знаходзіцца жыллё знахаркі. А жанчына для людзей многа добрага паспела зрабіць: ратавала ад цяжкіх хвароб дарослых і дзяцей, страшныя сны вылівала гарачым воскам і папярэджвала заўсёды аб сухавеях і завірухах калючых. Ні днём, ні ноччу не было ў лекаркі вольнага часу за працай сваёй. Але як кажуць мудрыя старыя: “Добрая справа ніколі ў памяці не застаецца”.
Нехта чорныя думкі ў сваім сэрцы схаваў, а потым шлях да нядобрага чараўніка знайшоў. Грошай нават важка адлічыў, каб чары несусветныя на знахарку наслаць. А была ў той жанчыны дачушка гадкоў шасці, з лагодным чыстым сардэчкам, вельмі здольная ў навучанні і спрытная ў працы. Матуля яе іскаркай клікала, бо тварык маленькай дзяўчынкі заўсёды нейкім цёплым святлом зіхацеў.

зорка

Ну дык вось, пачаў гэты чараўнік чытаць закляцце з кнігі, зробленай са шкуры людской, каб ператварыць лекарку ў нейкую страшную пачвару і нават да сярэдзіны чорны рытуал давёў, але раптам месяц, які вісеў у небе начным, дакрануўшыся да злыдня, усе нікчэмныя словы знішчыў і ў бок ад жанчыны адштурхнуў. Паляцела закляцце не на жанчыну, а на малую, што побач стаяла. Але нічога не змаглі зрабіць чары – чыстая яе душа была, яшчэ не сапсаваная. Не ў пачвару цяжкае закляцце ператварыла сваю раптоўную ахвяру, а ў прыгожую, зялёнага колеру, знічку-невялічку. Узляцела яна ў начное цёмнае неба і там побач з вялікай блакітнай зоркай засталася. А тое, што не змагло дакрануцца да малой, назад да чараўніка вярнулася і згарэў вядзьмар, як сухая яловая лучына, ў адно імгненне, нават попелу смярдзючага пасля сябе не пакінуў. Як жыў, так і знік, ні кветак табе, ні добрай дамавіны.
Часу з таго выпадку вельмі многа мінула, пачалі людзі забывацца, што здарылася з лекаркай і яе дачкой. Ды толькі тая знічка ўсё часцей папярэджвала людзей, прыходзячы ў сон да маленькіх дзетак кожную суботу, аб хваробе цяжкай, якая на зямля родную з захаду надзвігалася і тлумачыла, што трэба рабіць, каб прыпыніць невядомую хваробу. Малыя потым бацькам сваім раніцай убачанае і пачутае перадавалі. Бацькі ўголас смяяліся: “Чаго толькі дзеткі нашы не прыдумаюць пасля спякотнага летняга дня!”
Смяяліся, смяяліся ды потым заўважаць пачалі: спачатку каровы захварэлі і малако знікла, затым козы, сабакі і куры занядужылі. Прыйшла чарга людзей зорачку малую прасіць, каб абараніла іх хаты і сем’і вялікія. У поўнач, калі месяц худы і тонкі быў, растрасла знічка-невялічка над родным краем сваім нейкія таямнічыя залатыя знакі-рыскі, адгарнула ад людзей жудаснае паветра з хваробай, святлом сваіх зялёных праменьчыкаў усё нядобрае знішчыла. Да самай раніцы над лесам яна вісела, а потым ў ранішнім паветры, два разы людзям лагодна падмігнуўшы, зусім знікла.
Кажуць, што пакуль усё добра на зямлі і ў душах нашых, спіць знічка недзе вельмі далёка, далёка. Але, як толькі пачнуць чорныя хмары набліжацца да зямелькі беларускай, узыдзе яна раптам побач з вялікай блакітнай зоркай, каб дапамагаць і ахоўваць народ наш. Калі вы яе не бачыце, значыць не ўсё так кепска з намі. Не пагублялі яшчэ мы сваё чыстае сумленне, пяшчоту і дабрыню сваю. А душы нашы яшчэ не высахлі і не счарнелі. Да пабачэння, але не забывайце паглядаць наверх.

Сяргей Качанаў-Брандт, 10.03.2015

Заможны Лiнь i Хударлявы Уюн. Сяргей Брандт

Амаль народная казка
Вы чуеце, дзеткі, як каля лесу, на самым яго ўскрайку, рыпіць цяжкае кола млына? Не чуеце? Дык прыслухайцеся паўважлівей і вы пачуеце вельмі цікавую гісторыю, што прынесла сцюдзёная вада з велічнай і прыгожай ракі Беразіны. Калі ж вы не ведаеце мовы рачных хваляў, тады я перакладу яе для вас. Вы зразумееце, як гэта цікава слухаць аб чым спявае драўлянае кола пад шумным націскам вадзяных струменяў. А пачуўшы адзін раз, вам спадабаецца вельмі і вы пажадаеце яшчэ і яшчэ. Дык сядайце паўтульней побач і ўважліва слухайце мяне. Я пачынаю распавядаць.
У цёплай вадзе неглыбокай тарфяной сажалкі, пад каранямі згорбленай ад часу альхі, жыў сабе тлусты Заможны Лінь. Ежы ў сажалцы было вельмі шмат, а драпежных шчупакоў з акунямі – ніводнага. Вось і патаўсцеў Лінь, зрабіўся на выгляд, як зялёная патэльня з хвастом.

ли

Жыў у сажалцы таксама Хударлявы Чорны Уюн. Цалюткімі днямі і начамі ён працаваў на пана Заможнага Ліня – узбіваў пад яго бакамі тарфяны глей ды чысціў зялёную тоўстую скуру гаспадара мяккім падводным мохам. Таксама ён гатаваў ежу, варыў каву з зерня жоўтых вадзяных кветак і лавіў маленькіх жучкоў-плывункоў самаробнай сетачкай, бо іх заўсёды Заможны Лінь ужываў разам з салёнымі смаўжамі на вячэру. Ніхто не ведаў, што з’явілася раней на гэтым свеце – тарфяная сажалка ці яе гаспадар, якому доўгі час належала цёмная вада і ўсё, што ў гэтай вадзе і пад вадой плавала, расло і скакала. За ўсю сваю цяжкую працу Хударлявы Уюн толькі адно ад тоўстага Ліня атрымаў – дазвол жыць у гэтай сажалцы.
Дзень цягнуўся за днём, як шэрая кудзелька. Тыдзень за тыднем, месяц за месяцам… Зрабіўся Заможны Лінь яшчэ больш тоўстым і нязграбным, усё больш ён сабе ежы патрабаваў. Цяпер служка нават часу на кароткі сон не меў – працаваў без адпачынку і працаваў.
А аднойчы Лінь запатрабаваў у малой рыбкі, каб тая яму салацік згатавала і не абы які, а з травы, што на беразе побач з чорнай альхой расла. Ні пра што іншае слухаць не хацеў:
— Або ты мне салацік прыгатуеш, або я цябе са сваёй сажалкі выкіну вон. Няма чаго рабіць Хударляваму Уюну, пачаў ён з вады на бераг скакаць у траву, па каліву збіраць. Скакаў, скакаў, ды сам на беразе апынуўся. Ляжыць, вочы шырока расплюшчыў і не дыхае, бо на паветры рыба дыхаць не можа, толькі рот шырока адкрывае.
Побач казляня гарэзівае завіхалася, заўважыла, што рыба на бераг трапіла, дапамагчы вырашыла, пыскай сваёй у бок тыркнула і зваліўся небарака ў ваду. Ачуняў трошкі і бачыць, што малое бадлівае яшчэ і патрэбнай травы выпадкова накідала. Пачаў ён траву гэтую збіраць і салацік гатаваць, а пра казляня зусім забыўся. Наеўся Лінь смачнага і не можа ціха на баку ў глеі ляжаць. Патрабуе здурнеўшая ад тлусту рыба нешта зусім неверагоднае – срэбраны званочак, які на сваёй шыйцы казляня носіць. Спадабаўся заможнаму Ліню яго салодкі, меладычны гук.
— Калі ты мне не прынясеш званочак, дык забірай свае рэчы і прэч з сажалкі!
Занепакоіўся Уюн, але што рабіць, трэба загад выконваць. Памкнуўся бедалага зноў да каранёў чорнай альхі, а там вось дык цуд — казлянятка зачапілася за яе галлё званочкам, матузок якога абарваўся і зваліўся ён у цёмную ваду. Схапіў Уюн званочак і да хаспадара хутчэй паплыў. Цалюткі дзень забаўляўся Заможны Лінь з новай цацкай — то так круціў, то гэтак, цудоўны гук здабываў, але да вечара яму гэта справа прыелася. Новы загад атрымаў бедны Уюн.
— Калі да цемнаты мяне не напалохаеш, клунак на плечы і ідзі куды твае вочы глядзяць, але далей ад сажалкі.
Плача бядняк, што рабіць, такі загад, каб выканаць – яшчэ адзін цуд патрэбны. Пачаў ён тады птушак клікаць, але птушкі лясныя не пачулі яго. Адзін толькі Коршак прыляцеў аднекуль і стомлена на галінку альхі прысеў. Той альхі, што ад часу згорбленай стала і каля самой сажалкі стаяла. Выслухаў яго Коршак, нічога не прамовіў, а ўзвіўся ў блакітнае неба і паляцеў на поўнач.
Праз нейкі час вярнулася птушка назад, трымаючы ў сваіх кіпцюрах галоднага шчупака, якога затым у сажалку ўкінула. Шчупак у цёмнай тарфяной вадзе крутануўся туды-сюды і тоўстага Ліня ў глеі заўважыў і паплыў у той бок, ужо нікуды не спяшаючыся — тоўстая і тлустая рыба ўцякаць не вельмі спрытна можа. А Хударлявага Уюна драпежнік на потым пакінуў. Разварушыў шчупак хвастом глей, пашчу раскрыў, а тым часам Хударлявы Уюн сцягнуў срэбраны званочак і з ім да альхі паплыў. Там яго стары знаёмы, Коршак, заўважыў і дзюбай за матузок ад срэбранага званочка ўхапіў, падняў Уюна ў паветра і ў імгненне вока ў другую сажалку каля вёскі перанёс:
— Жыві, Хударлявы і пра добрыя справы памятай!
А званочак Коршак потым малому назад вярнуў:
— Скачы, гарэза шэрае, і не губляй яго болей!
А што здарылася з Тлустым Лінем, ніхто не ведае. Напэўна, ён памёр ад жаху. Сажалку тарфяную наступнай вясной жвірам занясло, альху на дровы спілілі. Кладачкі на сажалцы каля вёскі, там, дзе цяпер з другімі ўюнамі жыве наш знаёмы Хударлявы, новыя зрабілі. Няма ўжо гаспадара, няма каму служыць і загады выконваць.
Але гэта ўжо зусім іншая цікавая гісторыя. Да новых сустрэч!

Сяргей Качанаў-Брандт, 04.03.2015

СЯРОД НЕПРАХОДНЫХ БАЛОТ — Сяргей Брандт

Гiсторыя, якая вельмi падобная на казку
ЧАСТКА ПЕРШАЯ
Вучыўся ў аднаго варажбiта малады хлопец. Вельмi яму хацелася людзям дапамагаць. Грошай на вучобу не было зусiм, бацькоў таксама (памерлi ў дзяцiстве), а як жыць юнаку аднаму i без раднi? Bось i знайшоў сабе працу — зёлкi збiраць у лесе, потым лекi з iх па загаду свайго настаўнiка рабiць. Праца цяжкая, ад ранiцы да вечара на нагах. Ноччу
таксама трэба за зоркамi назiраць i розныя iншыя, не дзённыя справы выконваць – збiраць жабянят, яшчарак, зямлю з могiлак цi густы туман каля балотаў. Усе спатрэбіцца варажбiту, цягнуцца да яго людзi, каб свайму суседу дрэннае зрабiць. Нехта хоча сэрца дзявочае прываражыць, а хтосьці не супраць i душу сваю аддаць замест аднаго толькi жадання. Заплацi грошы i будзеш мець за iх усё, што толькi пажадаеш.

ad67cefa2f22

Аднойчы атрымаў вучань ад свайго настаўнiка загад: калі поўны месяц узыйдзе, на балота схадзіць, каранёў дзівасілу нарваць, трошкі піявак чорных, ды камарыных крылаў назбіраць для адной субстанцыі.
Усё б нічога, ды гаворкі розныя пра гэта балота сярод людзей хадзілі, што жыве там на маленькім востраве, які падобны на вялізную купіну, адна знахарка. Дык яна, тая жанчына, чымсьці на жабу падобна і ящчэ мае моц аддаваць загады розным пачварам: змеям, яшчаркам і нават кажанам з камарамі. Жудасна юнаку ў поцемках сярод чароту ды кустоў вярбы камароў шукаць, але да раніцы ўсё павінен у торбу сваю пакласці. Толькі апошнюю піяўку злавіў, як бачыць, што збоку ад смярдзючай тухлай вады, быццам, нехта святло запаліў. Агеньчык зусім малы, не свеціць нават, а як жучок начны жоўтым тлее. Прыгледзеўся юнак, а гэта з чароту і вербных галін хатка на купіне пабудавана і жаб вакол яе столькі, што напэўна з усяго балота сабралі іх на гэта месца. Зялёныя, брыдкія, шэрыя, нават зусім чорныя, сядзелі земнаводныя істоты і ўважліва назіралі чым займаецца тут хлопец. А затым пачвары ў адзін голас разам заквакалі, аж мурашкі па скуры хлопца пабеглі, і дзверы ў хатцы са скрыпам адчыніліся.
З каганцом у руках выйшла гаспадыня, зусім старая і скручаная жанчына, яе бруднае адзенне вісела лахманамі, а тлустыя калматыя валасы тырчалі ў розныя бакі, вочы глядзелі не міргаючы і ад гэтага рабілася яшчэ жудасней. Тонкія, як у жабы, губы расплюшчыліся і юнак пачуў слізкія, быццам ціна, словы:
— Добрай ночы, хлопчык! А я цябе даўно чакаю. Твой гаспадар не расказаў табе, што ты павінен тыдзень ў мяне працаваць, каб атрымаць адзін настой для свайго настаўніка. Бачу, што не ведаеш нічога. Заходзь у хату ноччу, на маім балоце вельмі-вельмі небяспечна. А я цябе гарбатай з вераску пачастую. Заходзь хутчэй, бо туман густы балота накрывае. Зрабіў хлопец крок, не ідуць далей ногі, але што рабіць — у адно імгненне з усіх бакоў туман густы з’явіўся і пачаў хаваць пад сябе і купіны, і хмызняк, і войска жаб. Каб не паспеў ён увайсці своечасова ў хатку, з’еў бы туман, як галодны ненасытны звер і яго, нават слядоў бы не пакінуў.
Унутры памяшканне здавалася не такім маленькім. Пасярод стаяў драўляны, пачарнеўшы ад бруду, стол, некалькі кульгавых лавак у куце, складзены з камянёў агмень. Усюды ляжалі сухія травы, карэнні і многа рознага таго, што ніхто ніколі ў сваім жыцці нават і не бачыў. Паветра ў хаце было цяжкае ад недасушаных балотных гадзюк, трытонаў, кажаноў. Гарэла чорная свечка з нейкага пратухшага здору, але святла яна не прыбаўляла. Гаспадыня працягнула юнаку гліняны кубак.
— Вось, выпі і холад непраходных балот цябе не кране болей, бо зёлкі і замова не дадуць яму зрабіць гэта. Ад кубка ішоў густы духмяны пар, ён быў падобны на пах спелых дзічак, такі знаёмы з дзяцінства.
Хлопец заплюшчыў вочы і глынуў варыва. Адразу сэрца пачало мацней біцца, ўсё пачварнае ператварылася ў цудоўнае, цела зрабілася лёгкім і паляцела вясёлай птушкай у каляровую цемру.
Працяг будзе.
Сяргей Брандт, 05.08.2014